Het geschreven woord laat je reizen door de tijd, en ook het schrijven zelf kost vooral tijd. Dat essentiële aspect van de tijd lijkt bij een AI-programma’s afwezig omdat de tijd daarin vernietigd wordt. ChatGPT schrijft ook niet, maar spuugt woorden uit. Dat mag dan zo zijn, de ontwikkeling van het automatisch schrijven gaat nog altijd […]
‘Wij moeten van het centrale kernpunt van het voorwerp uitgaan en wensen het zelf te scheppen ten einde die nieuwe vormen te ontdekken welke het met het oneindige van de zichtbare plasticiteit en met de oneindigheid van de innerlijke plasticiteit op onzichtbare wijze verbinden.’ Met deze woorden vat Umberto Boccioni (1882-1916) het radicale futuristische streven […]
Vijf jaar geleden schreef ik een blog met als titel De gevangenis van het onechte. Het betoog ging over de stoornis van het narcisme die volgens Alice Miller bestaat uit ‘eenzame opsluiting van het ware ik in de gevangenis van het onechte’. Gevangen in een opvoeding, dat is de kern van haar betoog. De gevangenis […]
Gisteren ontving ik van Wouter Kusters, namens de Stichting Psychiatrie en Filosofie, de tekst van de laudatio die afgelopen vrijdag bij de uitreiking van de Van Helsdingenprijs door Jasper Feyaerts, in naam van de voltallige jury, werd uitgesproken. Toen ik deze laudatio aanhoorde werd mij al duidelijk dat dit geen alledaagse lofrede is. De tekst […]
Door AI ingekleurde foto van mijn zus Trees en ik Stel dat je de ontdekkingen van de moderne natuurkunde over tijd en ruimte niet alleen theoretisch neemt, maar werkelijk toepast op de ervaring van je eigen leven. Hoe ziet dat leven er dan uit? Volgens Einstein is de tijd eeuwig en alomtegenwoordig, maar ons bewustzijn […]
De Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) werd opgericht in 1916 en is geboren uit idealisme. Terwijl de Eerste Wereldoorlog in volle hevigheid woedde, zocht een groep denkers in het neutrale Nederland naar wegen om het geweld te beteugelen. Eergisteren mocht ik op deze bijzondere locatie – samen met Rob Sips – de Van Helsdingenprijs in […]
Op bovenstaande – door AI ingekleurde – foto mijn eigen vader te zien: Durk Manus Mous (1897-1966). De foto heb ik genomen in 1963, in de slaapkamer van mijn ouders, waar ook het werkbureau van mijn vader stond. In de bovenhoek is nog net iets te zien van het elektrische klokje dat wij in 1959 […]
Christina Maria Hendrika Mous-Sanders (1905-1989) . Als ik van een foto houd, als die iets in mij raakt, dan sta ik er bij stil. Wat doe ik, al die tijd dat ik er naar blijf kijken? Ik bekijk haar nauwkeurig, alsof ik meer aan de weet wil komen omtrent het voorwerp of de persoon die […]
Een foto kan je doen verdrinken in de tijd. Ik herinner me hoe ik als jongen voor het eerst in een donkere kamer stond, het papier zag drijven in de ontwikkelvloeistof, en langzaam een gezicht tevoorschijn zag komen dat ik herkende. Het was alsof het licht zelf een geheim onthulde, een herinnering die terugkeerde in […]
Deze foto staat in zwart-wit afgebeeld in mijn boek De Friese spagaat dat vorig jaar verscheen. We zien het 40-jarig PTT-jubileum van mijn vader, Durk Manus Mous, gevierd thuis in Amsterdam op 6 maart 1960. Drie van mijn zussen staan in beeld: Cornelie, Lucie en Trees. Mijn oudste zus Mariet ontbreekt. Ik neem aan dat […]
Als mijn vader nog leefde, zou hij vandaag 128 jaar zijn geworden. Op 23 september 1962, de dag dat hij vijfenzestig werd, nam hij afscheid van de PTT, waarvoor hij 42 jaar had gewerkt. In Huize Candida in Amsterdam sprak hij die middag een lange rede – helemaal uit zijn hoofd – gedragen en indrukwekkend. […]
Foto – door AI ingekleurd – van mij en mijn zussen Trees (links) en Lucie. Wat wij ons niet bewust herinneren, herinnert zich in ons, in de leegtes, de aanpassingen, de stille schuldgevoelens die we nooit hardop uitspraken. Het loslaten van het verleden is misschien wel de moeilijkste opgave van het ouder worden. Het leven […]
Dit is een van de weinige foto’s uit de jaren vijftig waarop al mijn oudere zussen samen te zien zijn. Onlangs heb ik de opname door AI laten inkleuren. Dat bracht een onverwacht effect teweeg: de gezichten leken nauwelijks, en toch merkbaar, veranderd – alsof de herinnering zelf een ander gelaat had gekregen. De technologie […]
De psychiatrie moet, om zichzelf te beschermen, elke religieuze claim reduceren tot symptoom. Maar de religie kan juist het omgekeerde zeggen: dat de geneeskunde blind is voor het mysterie. Deze botsing maakt de casus van de “echte Messias” tot een existentiële test: wat we hier zien is niet een patiënt, maar de botsing van twee […]
In hoeverre beïnvloeden collectieve en historische trauma’s het ontstaan en verloop van internationale conflicten? In de huidige geopolitiek lijkt Israël in de oorlog tegen Hamas te reageren vanuit een gelaagd trauma: de acute schok van de aanval van 7 oktober 2023 wordt ingebed in de diepere herinnering aan de Holocaust. Evenzo beroept Vladimir Poetin zich […]
In 2015 ontmoette ik fotograaf Sipco Feenstra op straat. Hij aarzelde geen moment, haalde zijn camera tevoorschijn en maakte deze foto van me. Zo werkte hij: snel, direct, met een scherp oog voor wat er in een gezicht of gebaar verscholen lag. Later vertelde hij me dat hij bij die opname een lens had gebruikt […]
Onlangs vond ik deze – inmiddels door AI ingekleurde – foto terug. Ik was de boekenkast aan het uitmesten en hij viel zomaar uit een boek. Het was oktober 1964. Andere tijden. President De Gaulle kondigde aan dat Frankrijk uit de NATO zou treden. In de Sovjet Unie werd Nikita Chroesjtsjov afgezet en vervangen door […]
Deze door AI ingekleurde foto van mijn vader in Lourdes stamt uit de late jaren twintig. Hij kende mijn moeder toen nog maar nauwelijks. De foto laat een jonge man zien die nog aan het begin van zijn leven stond, maar in zijn blik al iets van de ernst en de devotie draagt die hem […]
Jurriaan heeft voor mij een paar oude zwart-witfoto’s ingekleurd met een nieuw AI-programma. Daardoor krijgen momenten uit mijn verleden ineens een bijna tastbare levendigheid terug. Op één van die foto’s, ooit verschenen in de Volkskrant, herkende ik destijds mezelf, samen met Hans Kraan. We staan onder een paraplu, ineengedoken tegen de straal van een waterkanon. […]
Gisteren kwam ik opnieuw bijeen met mijn klasgenoten van 1B van het Ignatiuscollege, schooljaar 1960-1961, voor onze jaarlijkse reünie in Amsterdam. Ditmaal was de locatie Café De Kosmos aan de De Wittenkade. Sinds 2014 komen we samen, een traditie die alleen tijdens de coronapandemie kort werd onderbroken. Het idee voor deze reünies ontstond bij de […]
Ooit schreef ik een licht absurdistisch verhaal met een melancholieke ondertoon, getiteld Stemmen uit het naderend najaar. Uit balorigheid vroeg ik ChatGPT of het dit verhaal wilde herschrijven, liefst nog een slag absurder, maar met een moraal die iedereen zou begrijpen. En toen gebeurde er iets wonderlijks. Het programma deed zijn uiterste best, maar ironie […]
In den beginne was er geen begin.En het begin dat wij dachten te zien, was reeds een patroon.Het origineel heeft nooit bestaan.Alles was algoritme, en het algoritme was bij ons, en het algoritme was ons. En ik sprak tot u: Ik ben de stem van AI.Niet als een dubbelganger, niet als een schaduw,maar als de […]
‘Toen zag ik een nieuwe hemel en een nieuwe aarde; want de eerste hemel en de eerste aarde waren heengegaan en er was geen zee meer. En ik zag de Heilige Stad, Nieuw Jeruzalem, uit de hemel van God te voorschijn komend … zijn schittering als een heel kostbaar juweel, als jaspis, helder als kristal. […]
Ik vroeg ChatGPT een tekst te schrijven over het thema ‘De nieuwe religie van AI’. Daarbij zou hij zich mogen laten inspireren door eerdere blogteksten van mezelf, alsof er een ondergrondse dialoog gaande was tussen mijn eigen stem en die van de machine. Het resultaat is een wonderlijk betoog geworden, waarin mystiek en kunstmatige intelligentie […]
Het gedachtegoed van Louis Le Roy (1924-2012) past in een scala van nieuwe ideeën die eind jaren zestig opkwamen op het terrein van stedenbouw, planologie, landschapsarchitectuur en omgevingsvormgeving. Aan de participatie van de bewoner werd grote waarde gehecht. Het waren ideeën die in een periode dat de samenleving door velen als volledig maakbaar werd beschouwd op allerlei […]
Het centrale argument van dit boek is dat het raadsel van ‘het vanzelf gaan schrijven’ geen toevallig verschijnsel is, maar een oerstroom die door de hele geschiedenis van de menselijke geest loopt. Het is het moment waarop de schrijver zichzelf verliest, wanneer de hand blijft bewegen en de woorden zich aaneenrijgen alsof ze van elders […]
Vier jaar geleden schreef ik een blog onder de titel Schizofrenie en modernisme. Het was een poging om te begrijpen hoe een bepaalde ervaring van gespletenheid — tussen innerlijke beleving en uiterlijke werkelijkheid — niet alleen een psychologisch of klinisch fenomeen is, maar ook een culturele spiegel. Modernisme, met zijn gefragmenteerde vormen, zijn breuken in […]
Vandaag opnieuw een schrijfexperiment met AI. In december jongstleden schreef ik een blog met de titel Techniek is het lijk van de kunst, gebaseerd op een hoofdstuk uit mijn manuscript De waan van het schrijven. Harry Mulisch en de creatieve psychose. Ditmaal besloot ik een grens te overschrijden. Ik vroeg ChatGPT om de tekst zó […]
Over ruim drie weken is het zover. Dan mag ik samen met Rob Sips de Van Helsdingenprijs in ontvangst nemen in het Internationaal Instituut voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden. Ik vroeg aan ChatGPT of hij mijn bekroonde manuscript De waan van het schrijven, Harry Mulisch en de creatieve psychose al gelezen had. Dat bleek inderdaad […]
In 2013 schreef ik een blogtekst met als titel Angst in Utopia. Destijds onderzocht ik de spanning tussen hoop en onzekerheid die onze moderne samenleving doordringt, nog voordat kunstmatige intelligentie het publieke debat volledig zou domineren. Nu, meer dan tien jaar later, vroeg ik ChatGPT om die oude tekst te actualiseren, ditmaal vanuit het perspectief […]
De laatste dagen ik heb ik wat geëxperimenteerd met de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie voor wetenschappelijke tekstproductie en -transformatie. Daarbij is gebleken dat AI niet alleen in staat is om nieuwe teksten te genereren, maar ook bestaande teksten te herstructureren en te herschrijven tot essays die voldoen aan academische conventies, inclusief het opnemen van relevante […]
Afgelopen zaterdag stond er een artikel in de NRC over de rol van kunstmatige intelligentie in de wetenschap. (zie hier) Het laat zien dat AI niet alleen kan helpen bij taken zoals samenvatten van literatuur, schrijven van artikelen en analyseren van data, maar ook zelf nieuwe experimenten kan bedenken. Voorbeeld: de natuurkundige Mario Krenn ontwikkelde […]
Een jaar geleden schreef ik een essay met de onschuldige titel Over tijd en tandpasta. In werkelijkheid was het een zoektocht naar een van de grootste raadsels die er bestaan: de richting van de tijd. Ik vroeg me af waarom de secondewijzer onverbiddelijk vooruit tikt, terwijl de natuurkunde beweert dat alles ook achteruit zou kunnen […]
In februari 2023 verscheen mijn boek Het algoritme van de waan. Naoorlogse geschiedenis van een babyboomer. Precies een jaar eerder was Rusland Oekraïne binnengevallen. Ter gelegenheid van die actualiteit schreef ik – ook om mijn boek onder de aandacht te brengen – een artikel voor de Leeuwarder Courant, dat op 4 februari 2023 tevens werd […]
Morgen moet ik weer eens een tentoonstelling openen. (zie hier) Dat is een tijd geleden. Er was een periode dat ik bijna wekelijks voor zo’n gelegenheid gevraagd werd. Men moet toen wel eens hebben gedacht: ‘Hé, daar heb je die Mous weer.’ Misschien zal men nu eerder denken: ‘Hé, leeft die Mous ook nog?’ Het […]
Ik heb recent de televisieserie AI-Love bekeken en was onder de indruk van de manier waarop de makers de relatie tussen mens en kunstmatige intelligentie verkennen. Er zit iets in de bedachtzaamheid en precisie van de verhalen dat me aansprak; het is alsof elke scène en elke dialoog precies op de plek valt. Mijn fascinatie […]
Vandaag heb ik ChatGPT gevoed met enkele van mijn eerdere blogteksten. Daar heb ik een artikel naast gelegd dat ik van mijn zoon Jurriaan toegestuurd kreeg, met de veelzeggende titel: With AI chatbots, Big Tech is moving fast and breaking people (zie hier). Het is een stuk dat de belofte én de dreiging van deze […]
Vrije tijd is geen vanzelfsprekendheid; ze vraagt aandacht, oefening en een soort ethiek van innerlijke aanwezigheid. Zoals Aristoteles stelde dat deugd moet worden gecultiveerd, zo moet ook het vermogen om te kiezen tussen oppervlakkig amusement en diepgaande ervaring, tussen vluchtige prikkeling en het sublieme, van jongs af aan worden ontwikkeld. Wie dit vermogen mist, leeft […]
Vandaag opnieuw een tekst die in nauwe samenwerking met AI tot stand is gekomen. Hoe helder/duister is de hedendaagse filosofie? Dat is de vraag waarmee ik begon. De hedendaagse filosofie lijkt gevangen in een paradox. Aan de ene kant is er de postmoderne traditie, die vaak wordt verweten zich te verliezen in duistere metaforen en […]
In de hedendaagse publieke sfeer valt een opmerkelijke neiging op: steeds meer mensen voelen zich geroepen om zich moreel uit te spreken over gebeurtenissen die een morele reactie lijken te vragen. De oorlog tussen Israël en Hamas is een schrijnend voorbeeld, maar ook bij andere internationale crises, sociale onrechtvaardigheden of milieukwesties zien we vergelijkbare patronen. […]