Mijn zoon Jurriaan heeft Kunstmatige Intelligentie een podcast laten maken over mijn nieuwe boek ‘De Friese spagaat’. Dit wonderbaarlijke gesprek tussen een man en een vrouw verloopt in het Engels, en niet in het Fries. Dat is helaas ook een spagaat. De podcast duurt ongeveer 15 minuten en geeft een goed beeld van de inhoud van mijn boek.
Overigens zijn er nog een tiental plaatsen beschikbaar bij het symposium t.g.v. de boekpresentatie op 25 oktober in de Statenzaal van het Provinciehuis ( 14.30-16.00 uur). U kunt zich opgeven bij: info@wijdemeer.nl. Uw aanwezigheid wordt zeer op prijs gesteld.
Het bijna dwangmatige spagaat-denken is ook kenmerkend voor de scenario’s die telkens weer worden bedacht voor de toekomst van Fryslân. De dilemma’s lijken structureel onoplosbaar. Fryslân moet veranderen, wil het in economisch opzicht niet hopeloos achterop raken. Aan de andere kant dienen specifieke kwaliteiten behouden te blijven, dat wil zeggen, een schoon milieu, een fraai landschap, de maatschappelijke cohesie en ‘last but not least’: een eigen taal.
Denkend aan het Fryslân van de 21ste eeuw zien politici telkens weer twee doemscenario’s opdoemen. Het eerste is een soort Kroatië van het noorden met veel natuurschoon en restanten van eeuwenoude cultuur, maar ook met extreem hoge werkloosheidcijfers, behalve dan in de dienstverlenende sector van het cultuur- en massatoerisme. Het andere is een met urban villa’s volgebouwde slaapstad voor de Randstad, compleet ondertunneld voor de hogesnelheidstreinen, waarin managers, rustend in zacht leren kussens, als sluimerende forensen heen en weer zoeven tussen woonstolp aan het water en de luchthaven in de Flevo-polder.
De wereldburger van de 21ste eeuw zal zijn gevoel van identiteit steeds meer gaan spreiden over stad, regio, federatie, werelddeel of de mensheid als geheel. Kortom identiteit wordt een breed scala aan wisselende opties binnen het vaste kader van een mondiale cultuur. Als die voorspelling een kern van waarheid bevat, dan ligt daarin voor Fryslân niet alleen een bedreiging besloten, maar ook een hoopvolle gedachte.
De Friese cultuur zou als regionale variant ook in de 21ste eeuw blijven voortbestaan, misschien wel op een veel meer ontspannen wijze dan in het huidige Nederlandse staatsbestel mogelijk is. Alleen het begrip identiteit als zodanig zal veel van zijn traditionele zwaarte verliezen. Het wordt een alternatief identificatiemodel, iets dat tegelijkertijd bestaat naast allerlei andere modellen waarin mensen zichzelf voor even kunnen herkennen. En zonodig in een eigen taal, die dan alleen nog gesproken wordt in een gelijktijdig landschap van de meest exotische minderheidstalen.
De tweede blokkade wil ik aanduiden als het principe van ‘de gekoesterde miskenning’. Het valt mij bij Friezen op, dat de mate van hun Fries-zinnigheid vaak gelijk opgaat met een zeker welbehagen in de achterstelling die men van niet-Friezen ondervindt. Friezen hebben ook de neiging om zich niet echt gelukkig te voelen met datgene wat hun het meest dierbaar is: hun eigen taal. Het valt mij op dat de liefde voor hun eigen taal tegenover buitenstaanders vaak gepaard gaat met een moeilijk te benoemen gevoel van schaamte gemengd met irritatie. Hoe misplaatst dit gevoel ook mag zijn, het spreken van de eigen taal wordt door een Fries kennelijk niet ervaren als iets wat bij niet-Friezen erg chique overkomt. Het is ook niet wat je zou kunnen noemen: het beschavingsideaal van een elitaire cultuur.Gelukkig maar, zult u zeggen, maar wat is het dan wel? In dit onbestemde gevoel lijkt vaak iets schuil te gaan van gemor, van een vreemd geborrel, een gesmoorde of diep naar binnen geslagen agressie, wie zal het zeggen? Misschien zit daar wel een onuitputtelijke bron van energie, een grote gasbel diep in de bodem van de Friese ziel. Iedereen weet dat die gasbel daar zit, maar niemand weet hem aan te boren. Sterker nog, geen buitenstaander mag daar aanspraak op maken.
Het Friese spagaat-denken komt in wezen voort uit een romantische idealisering van de ongerepte natuur die ooit aan de basis lag van de tegenstelling tussen stad en platteland, alsook tussen beschaving en natuur in het algemeen. Zo ontstond het idee dat Fryslân met zijn van oudsher agrarische cultuur iets van een verloren gegane beschaving had kunnen behouden. Het karakter van de Friezen kreeg zoiets mee van ‘de nobele wilde’ van Rousseau.
Dat was een flatterend en hardnekkig imago, waar Friezen zelf na verloop van tijd maar moeilijk afstand van konden doen, ook niet door het ideaal te gaan koesteren van een ‘rurale metropool’, die tot uiting kwam in het project LF 2018. Die spagaat tussen nobel primitivisme en de ontworteling van de grote stad heeft niet alleen lange tijd het zelf-beeld van de Friezen bepaald, maar ook het beeld dat zij voor de buitenwacht opriepen.
Wie de Friese identiteit ziet als inspiratiebron voor de toekomst – en uit blijft gaan van een identiteit die sterk verbonden is met het verleden – moet om te beginnen een draai van 180 graden maken. Zo’n abrupte en extreme beweging kan een pijnlijke vorm van kramp veroorzaken. Je moet immers vooruit kijken en tegelijk achterom. Je moet het nieuwe kunnen waarderen zonder het oude uit het oog te verliezen. Er wordt in Fryslân dan ook altijd lang geaarzeld om onomkeerbare keuzes te maken. Zelden wordt uit alle macht geprobeerd iets echt te veranderen. Altijd sluimert het gevaar om iets voorgoed te verliezen. Op deze wijze lijkt Fryslân vast te zitten in de pijnlijke kramp van een wat al te lang volgehouden spagaat. Dat is de spagaat tussen verleden en toekomst, tussen stad en platteland, tussen globalisering en regionalisering, kortom: tussen vooruitgang en het behoud van eigen identiteit.
De artikelen en essays in De Friese spagaat zijn voor het merendeel eerder verschenen in tijdschriften, vouwbladen of boeken, vaak in kleine oplage of in edities die niet meer verkrijgbaar zijn. Voor dit boek zijn deze teksten in meer of mindere mate bewerkt, geactualiseerd en van een kader voorzien. Een aantal is gebaseerd op toespraken, die werden uitgesproken bij een bijzondere gelegenheid, een opening van een tentoonstelling of bij een uitvaart van een bevriend kunstenaar. Zo wordt dit boek een reis door de tijd die de auteur in Fryslân zelf heeft meegemaakt, en tegelijk ook een zoektocht naar de oorsprong van de Friese spagaat.
Het boek verschijnt op 25 oktober, maar u kunt er nu al op intekenen. U betaalt pas na levering van het boek, via een bijgesloten factuur. U bent geen verzendkosten verschuldigd. De intekenactie wordt gesloten op 24 oktober. ZIE OP DE SITE VAN UITGEVERIJ WIJDEMEER
