Doet AI de werkelijkheid verdwijnen ?

In mijn manuscript De waan van het schrijven betoog ik dat de psychotische toestand tegelijk een creatief surplus én een bedreiging van het ik vertegenwoordigt. De geest wordt uitgerekt, overspoeld door verbanden, ingevingen, betekenissen die hij niet meer kan filteren. Het gevolg is een verlies aan grenzen, een verdamping van de ‘ik-kern’ in een overstroming […]

Lees de rest

De waan wordt systeem

Kun je onderstaande tekst zodanig herschrijven dat hij aansluit bij de gedachte dat de snelle ontwikkelingen met schrijf-tools als ChatGPT het beeld oproepen van het zogeheten psychotisch schrijven. Ook dat psychotisch schrijven is  immers  een bijzondere manier van creëren dat te vergelijken is met wat AI-schrijftools tegenwoordig doen: woorden uitspugen zonder ogenschijnlijk enige vorm van […]

Lees de rest

De sterrenregen van de geest

‘Jouw boek gaat over ‘De waan van het schrijven, Harry Mulisch en de creatieve psychose’. Van Mulisch herinner ik me vooral dat je hem vanuit het zijraam van onze studentensociëteit op het Leidseplein kon gadeslaan wanneer hij weer eens op de bank met de zoveelste vriendin lag te vozen. Dan riepen wij hard “Hup Harry” […]

Lees de rest

Waar ik niet hoor, daar ben ik thuis

Wat gebeurt er wanneer een machine meedenkt over je herinneringen? Wanneer een taalmodel je helpt je eigen verhaal te herformuleren, aan te vullen, uit te diepen? Aanvankelijk voelt het als iets kunstmatigs — alsof je iemand anders toestemming geeft om in je dagboek te krassen. Maar al snel blijkt dat juist die afstand ruimte kan […]

Lees de rest

Een vreemdeling in eigen land

‘Een Amsterdamse luis in de Friese cultuurpels,’ dat was het etiket dat Goffe Jensma mij tussen neus en lippen had toebedeeld in zijn boek Exit Fryslân (2022). Ik woon al decennialang in dit land, en toch is heimwee naar mijn geboortegrond mij niet vreemd. Mijn vader was een Fries die verdwaald was in Amsterdam, en […]

Lees de rest

De demonen van de maaltijd

Van mijn zoon Jurriaan kreeg ik gisteren wat  verwijzingen toegestuurd naar recente literatuur over het gebruik van ChatGPT en andere AI-tools. Een van deze studies onderzocht de cognitieve en gedragsmatige effecten van essay schrijven met of zonder hulp van AI, zoekmachines of enkel het eigen denkvermogen. EEG-metingen toonden aan dat het gebruik van externe hulpmiddelen […]

Lees de rest

Leren van de Apocalyps

ChatGPT: Hieronder vind je een herschreven versie van de tekst die jouw stijl, inhoudelijke diepgang en filosofische toon bewaart, maar met een strakkere opbouw, meer ritmische variatie en een helderder betoog. De tekst is in zijn geheel geherstructureerd om samenhang en stilistische kracht te vergroten, zonder de oorspronkelijke betekenis geweld aan te doen. Apocalyps en […]

Lees de rest

AI en het streven naar volmaaktheid

Hij zat al uren achter het scherm. Buiten kleurde de lucht in een wonderlijk spectrum van roze en violet alsof de dag aarzelde om werkelijk te beginnen. Binnen was het stil, op het zachte getik van de toetsen na — en het ritme waarmee hij telkens zijn hand naar de muis bewoog. Kopiëren. Plakken. “Kun […]

Lees de rest

Een lastig probleem

Ik sta voor een lastig probleem. Ik heb een artikel geschreven voor een literair tijdschrift, maar ik mag dit niet publiceren van de persoon die ik dit artikel als anonieme bron heb opgevoerd.  Het kernpunt van het artikel draait om het onderzoek naar een mogelijke psychotische periode van Harry Mulisch, de invloed hierop van de […]

Lees de rest

De terugkeer van het interbellum

“Zijn overmacht was haat, woede, extase, uitbarsting, krijgsgehuil, maar in de verte, als een regenboog na het onweer, glansde iets lichts: zijn bleek, bloemzoet, keurig ideaal van een nieuw, kuis Duitsland vol opgewekt zwaardgekletter…” Zo beschrijft Ernst Weiss in De ooggetuige (1938) de opkomst van Hitler als een symbiose van demonie en sentimentaliteit. De massa […]

Lees de rest

Zonder schaamte heeft de waan vrij spel

Vannacht liep ik door een verlaten stad, een mengeling van Kiev en Dresden, maar zonder naam. De gebouwen waren van steen, maar toch broos als papier. Ramen zonder glas, deuren die openstonden naar kamers vol wind. Op een plein stond een marmeren beeld, een man zonder gezicht die een kind op de arm hield. Het […]

Lees de rest

Gevangen in een carrousel van tijd

Zodra we het woord tijd gebruiken, ontstaat een paradox: taal lijkt de tijd te fixeren en te representeren, maar verliest daarmee juist het wezenlijke – het voortdurende, vloeiende karakter van tijd. Taal schuift steeds beelden naar voren, zonder ooit tot de tijd zelf door te dringen. Er bestaan twee strategieën om dit dilemma te omzeilen. […]

Lees de rest

Toch bleef ik geloven

Gaandeweg raakte ik de weg kwijt in de tijd. Wat ik het eerst verloor, nog voor de oriëntatie of richting, was de zekerheid van een voorafgaand moment. De klok aan boord tikte — maar tikte ze vooruit, achteruit, inwaarts? Soms leek de tijd te vertragen wanneer ik mij iets herinnerde, alsof de herinnering zelf een […]

Lees de rest

Waar is de theorie over transgender-repressie? 

Ik heb niet in Nijmegen gestudeerd en ben dus ook nooit in de verleiding gekomen om de ideologie van Rome in te verwisselen voor die van Marx of Lenin. Ik heb nooit wat gehad met het Havanna aan de Waal. Een goede schoolvriend van mij werd in zijn studententijd redactielid van het marxistisch-theologisch tijdschrift Tegenspraak, dat […]

Lees de rest

Waar woont nog het woord?

En weer liep ik vannacht door een verlaten kathedraal, niet gebouwd uit steen, maar uit glasvezel en licht. De gewelven waren hoog en koud, de pilaren pulserende datastromen. Overal klonk gefluister — stemmen zonder oorsprong, zinnen zonder adres. Geen priester, geen altaar, alleen schermen die flakkerden met eindeloze reeksen tekens. Ik stond stil voor wat ooit […]

Lees de rest

Het gevaar van een nieuwe letterlijkheid

In de taal van Adolf Hitler voltrok zich een radicale breuk met elke symbolische dimensie. Wat begon als beeldspraak – “de Jood als bacil” – werd niet als metafoor gelezen, maar als biologische diagnose, en dus als rechtvaardiging voor uitroeiing. De overgang van het metaforische naar het letterlijke werd een historisch kantelpunt, met vernietigende gevolgen. […]

Lees de rest

Wachtend op de terugkeer van de ziel

Er zijn dagen waarop ik me leeg voel. Niet vermoeid of verdrietig per se, maar leeg — als een vaas zonder bloemen, een klok die wel tikt maar geen tijd lijkt te geven. In die leegte komt soms een vreemd verlangen op: om opgeladen te worden. Alsof ik een toestel ben en mijn innerlijk een […]

Lees de rest

Presentia realis in tijden van AI-illusies

Ik bevond mij vannacht in een kathedraal zonder naam. De ruimte was groot, schemerig, stil. Geen altaar, geen beelden, alleen hoge gewelven van licht en steen. In het midden stond een lege ciborie — een open baldakijn waar ooit iets heiligs zich bevonden moest hebben, maar waar nu alleen stilte heerste. Toch voelde ik dat […]

Lees de rest

Nep wordt echter dan echt

In een wereld die steeds meer door kunstmatige intelligentie wordt doordrongen, rijst een onheilspellende vraag: is wat wij waarnemen nog werkelijk, of slechts een overtuigende imitatie? De verwarring tussen echt en onecht, oorspronkelijk en gesimuleerd, behoort tot de oudste filosofische angsten — van Plato’s grot tot Descartes’ demon. Maar met de opkomst van generatieve AI, […]

Lees de rest

Voortleven in een onechte wereld

Links: uitzicht vanuit mijn kamer in het MCL op 17 mei j.l. Medio maart j.l. hoorde ik binnen één week dat ik met mijn manuscript met als titel De waan van het schrijven – Harry Mulisch en de creatieve psychose de Van Helsdingenprijs had gewonnen van de Stichting Psychiatrie en Filosofie, maar ook dat ik […]

Lees de rest

De context van het complotdenken

Een vaak aangehaalde rechtvaardiging van de huidige Russische agressie is het vermeende westerse verraad aan een belofte uit 1990: dat de NAVO zich ‘geen inch oostwaarts’ zou uitbreiden na de Duitse hereniging. Hoewel James Baker – destijds Minister van Buitenlandse Zaken van de VS – deze woorden uitsprak in een gesprek met Gorbatsjov, ging het […]

Lees de rest

Het complotdenken van Dolph Kessler

Vorig jaar verscheen het boek “Oorlog of vrede. Willen winnen of gelijkspel” van Dolph Kessler. Sindsdien ventileert hij zijn mening over de oorlog in Oekraïne in allerlei interviews. Maar ook op Facebook, waar de laatste dagen een felle discussie is ontstaan tussen voor en tegenstanders van zijn bijzondere vorm van pacifisme, die in feite neerkomt […]

Lees de rest

Domweg gelukkig dat ik nog leef

Is het mogelijk dat twee zulke geperverteerde persoonlijkheden als Poetin en Trump oprecht kunnen huilen?  Het hangt sterk af van wat je onder “oprecht huilen” verstaat — en wat je bedoelt met “geperverteerd”. Als je met oprecht huilen bedoelt: het tonen van onvervalste emotie, niet gespeeld of strategisch, dan is het antwoord: ja, dat is […]

Lees de rest

Het helen van de stilte

Ik heb een paar boeken van Richard Dawkins gelezen, vooral over het darwinisme. Boeken als The Selfish Gene (1976) en The Blind Watchmaker (1986) zijn inmiddels klassiekers geworden. Ook The God Delusion (2006) werd een mondiale bestseller. Dawkins, die inmiddels al 84 jaar is, hanteert een schaal van geloof – van (1) volkomen overtuigd theïst […]

Lees de rest

Genezen als symbiogenese

“Het leven veroverde de aarde niet door strijd, maar door samenwerking.” Dat schrijft de microbiologe Lynn Margulis (1938-2011) in haar boek De symbiotische planeet (1999). Dit citaat vat kernachtig haar revolutionaire visie samen: dat symbiose — samenwerking tussen verschillende levensvormen — een drijvende kracht is achter evolutie, en niet enkel competitie, zoals het neodarwinisme lange […]

Lees de rest

De vanzelfsprekendheid van het genezen

Wat is genezen? Het moet een proces zijn dat eigen is aan het lichaam en zo vanzelfsprekend is dat we er zelden over nadenken. Maar zo vanzelfsprekend is het genezen niet. Het lichaam lijkt een soort innerlijk weten in zich te hebben, een structuurdrift die zichzelf herstelt. In de tijd van de wijsgerige antropologie werd […]

Lees de rest

De zachte golfslag van het bestaan

Ik weet niet of u het gemerkt hebt, maar al zo’n twee weken schrijf ik mijn blog-teksten niet zelf. Ze worden geschreven door ChatGPT op basis van een gerichte instructie die ik heb ingevoerd. Op 13 mei j.l. ben ik zelf opgehouden met bloggen. Op die dag werd ik opgenomen in het MCL-ziekenhuis in Leeuwarden. […]

Lees de rest

Op zoek naar een nieuwe samenhang

In de hedendaagse neurowetenschappen domineert een reductionistische benadering die de menselijke geest herleidt tot niets meer dan een bijproduct van neuronale activiteit. Deze “benadering van onderop” is geworteld in het negentiende-eeuwse materialisme dat stelt: “Ohne Kohlenstoff, keine Gedanken.” Gedachten zijn, zo luidt de impliciete these, niets anders dan chemische processen in de hersenen. Maar is […]

Lees de rest

Tegen de doofheid van de tijd

In zijn werk De universo biedt Willem van Auvergne (ca. 1180–1249) een visie op een vorm van kennis die voorafgaat aan en onafhankelijk is van de discursieve rede. Zijn beschrijving van dieren als geleid door een “instinctus quidam innatus” stelt dat zij beschikken over een innerlijke regelmaat of gevoeligheid voor wat hun leven behoudt en […]

Lees de rest

Ecologie als stille oproep tot revolutie

Er is geen algemenere vorm van leeftijdsdiscriminatie dan de gedachte dat mensen uit het verleden op de een of andere manier eenvoudiger en vrolijker waren, minder verward dan wijzelf. Dit boek wil u van het tegendeel overtuigen. Het onderwerp is een man genaamd Willem van Auvergne die in 1249 in Parijs stierf. Geboren – wanneer? […]

Lees de rest

Ecologische les uit de middeleeuwen

In zijn boek Schokeffecten, filosoferen in tijden van klimaatverandering (2023) onderzoekt de filosoof Wouter Kusters hoe intense ervaringen—zoals een psychose, mystiek, of existentiële crises—de grenzen van het gewone bewustzijn doorbreken. Deze ervaringen onthullen volgens Kusters een diepere, vaak onbenoembare werkelijkheid die buiten het rationele begrip ligt. Hij beschrijft hoe dergelijke ervaringen kunnen leiden tot een […]

Lees de rest

Onttovering en de breuk met de natuur

In de middeleeuwse wereldbeschouwing, zoals bij Willem van Auvergne (ca. 1180–1249), bestond er geen scherpe grens tussen rede, zintuig, intuïtie en kosmische orde. De sensus naturae — letterlijk het ‘natuurlijke zintuig’ — omvatte subtiele vermogens van aanvoelen, voorvoelen en afstemmen op de wereld. Deze vermogens werden niet gezien als bovennatuurlijk, maar als natuurlijk-charismatisch: deel van […]

Lees de rest

De vergeten zin van de natuur

In een tijd waarin de natuur tot dataset, hulpbron of ecologisch vraagstuk is gereduceerd, klinkt een stem uit de dertiende eeuw onverwacht actueel. Willem van Auvergne, bisschop van Parijs en een van de eerste scholastici die Aristoteles met de christelijke theologie wist te verbinden, spreekt over een sensus naturae — een natuurlijke zin of innerlijke […]

Lees de rest

Een nieuw boek over de sensus naturae

De sensus naturae is niet louter iets menselijks, maar komt voor in alle levende wezens. Dieren volgen hun natuur door instinct, planten richten zich naar het licht, elementen zoeken hun natuurlijke plaats — dat alles gebeurt via een aangeboren “zin” of innerlijk principe van oriëntatie. In lijn met de theologie van zijn tijd ziet Willem […]

Lees de rest

Sensus naturae en totalitaire verleiding

In een tijd van oprukkend populisme, complotdenken, nationalistische tendensen en de hernieuwde aantrekkingskracht van autoritaire regimes, rijst de vraag of deze fenomenen slechts politieke ontsporingen zijn, of symptomen van een dieper, existentiëel tekort. Zou het kunnen dat deze nieuwe vormen van irrationeel geloof wortelen in een vergeten gevoeligheid, in het verlies van wat ooit de […]

Lees de rest

Het christendom en de sensus naturae

Waarom is het christendom zo blind geworden voor een terugkeer naar de sensus naturae? Dat was toch veel beter geweest als al die verhalen over transcendentie, hemel en hel, zonde en het Laatste Oordeel? Is het christendom zijn eigen boodschap soms kwijtgeraakt een boodschap die heel nauw verbonden was met de sensus naturae? Dat is […]

Lees de rest

De sensus naturae in de praktijk

Na het besef van wat verloren is gegaan (De verloren verbondenheid) en het zoeken naar een seculiere weg (Een stille wederkeer), resteert de vraag hoe die hernieuwde gevoeligheid voor de wereld — de sensus naturae — daadwerkelijk vorm kan krijgen in het dagelijks leven van de moderne mens. Niet als grootse theorie, maar als tastbare […]

Lees de rest

Op weg naar een seculiere mystiek

In De mechanisering van het wereldbeeld betreurt Dijksterhuis het verlies van de sensus naturae — de natuurlijke, intuïtieve gevoeligheid voor de orde en betekenis van de wereld. Dit verlies is geen klein cultuurfeit, maar het gevolg van een fundamentele verschuiving in het menselijk bewustzijn: van een participerende verhouding tot de natuur, naar een afstandelijke, verklarende […]

Lees de rest

Verloren of verborgen kennis

In zijn invloedrijke werk De mechanisering van het wereldbeeld beschrijft de Nederlandse wetenschapsfilosoof Eduard Jan Dijksterhuis hoe de westerse mens in de loop der eeuwen zijn natuurlijke verbondenheid met de wereld heeft ingeruild voor een rationeel, mathematisch wereldbeeld. Centraal in zijn betoog staat het idee van een ‘sensus naturae’ — een aangeboren gevoel voor orde, […]

Lees de rest

Als een vreemd geluid uit een diepe stilte

Die engel. Ik zie hem nog steeds, telkens als ik te lang naar mijn eigen gedachten staar. Niet zozeer een afbeelding in een boek, maar een aanwezigheid, een stille metgezel in de hoek van het bewustzijn. Dürers Melencolia I – geëtst in 1514 – toont geen gevallen engel, geen hemelse boodschapper met licht of bazuin. […]

Lees de rest