In een tijd waarin de natuur tot dataset, hulpbron of ecologisch vraagstuk is gereduceerd, klinkt een stem uit de dertiende eeuw onverwacht actueel. Willem van Auvergne, bisschop van Parijs en een van de eerste scholastici die Aristoteles met de christelijke theologie wist te verbinden, spreekt over een sensus naturae — een natuurlijke zin of innerlijke […]
De sensus naturae is niet louter iets menselijks, maar komt voor in alle levende wezens. Dieren volgen hun natuur door instinct, planten richten zich naar het licht, elementen zoeken hun natuurlijke plaats — dat alles gebeurt via een aangeboren “zin” of innerlijk principe van oriëntatie. In lijn met de theologie van zijn tijd ziet Willem […]
In een tijd van oprukkend populisme, complotdenken, nationalistische tendensen en de hernieuwde aantrekkingskracht van autoritaire regimes, rijst de vraag of deze fenomenen slechts politieke ontsporingen zijn, of symptomen van een dieper, existentiëel tekort. Zou het kunnen dat deze nieuwe vormen van irrationeel geloof wortelen in een vergeten gevoeligheid, in het verlies van wat ooit de […]
Waarom is het christendom zo blind geworden voor een terugkeer naar de sensus naturae? Dat was toch veel beter geweest als al die verhalen over transcendentie, hemel en hel, zonde en het Laatste Oordeel? Is het christendom zijn eigen boodschap soms kwijtgeraakt een boodschap die heel nauw verbonden was met de sensus naturae? Dat is […]
Na het besef van wat verloren is gegaan (De verloren verbondenheid) en het zoeken naar een seculiere weg (Een stille wederkeer), resteert de vraag hoe die hernieuwde gevoeligheid voor de wereld — de sensus naturae — daadwerkelijk vorm kan krijgen in het dagelijks leven van de moderne mens. Niet als grootse theorie, maar als tastbare […]
In De mechanisering van het wereldbeeld betreurt Dijksterhuis het verlies van de sensus naturae — de natuurlijke, intuïtieve gevoeligheid voor de orde en betekenis van de wereld. Dit verlies is geen klein cultuurfeit, maar het gevolg van een fundamentele verschuiving in het menselijk bewustzijn: van een participerende verhouding tot de natuur, naar een afstandelijke, verklarende […]
In zijn invloedrijke werk De mechanisering van het wereldbeeld beschrijft de Nederlandse wetenschapsfilosoof Eduard Jan Dijksterhuis hoe de westerse mens in de loop der eeuwen zijn natuurlijke verbondenheid met de wereld heeft ingeruild voor een rationeel, mathematisch wereldbeeld. Centraal in zijn betoog staat het idee van een ‘sensus naturae’ — een aangeboren gevoel voor orde, […]
Die engel. Ik zie hem nog steeds, telkens als ik te lang naar mijn eigen gedachten staar. Niet zozeer een afbeelding in een boek, maar een aanwezigheid, een stille metgezel in de hoek van het bewustzijn. Dürers Melencolia I – geëtst in 1514 – toont geen gevallen engel, geen hemelse boodschapper met licht of bazuin. […]
Vannacht had ik weer een wonderlijke droom. Misschien wel omdat ik gisteren mijn draai niet goed kon vinden. Ik zat alleen in Café Fire aan de stille kant van de Nieuwestad in Leeuwarden. Het café was helemaal leeg. De zaken gingen niet goed zo te zien. Er kwam een donkere gestalte binnen gekleed in een […]
Ik word wakker. Of nee —ik denk dat ik wakker word. Het licht in de kamer is vreemd: roodachtig, als het laatste licht voor een zonsverduistering. De klok op mijn nachtkastje knippert 00:00. Mijn ogen voelen zwaar, maar mijn hoofd gonst van gedachten die ik me niet herinner te hebben gehad. Alsof er vannacht een […]
Ik werd vanochtend wakker met in mijn hoofd een wonderlijk verhaal. Het ging over een spiegelpaleis dat zich bij elke waarneming spitst. Het idee dat miljarden werelden ontstonden, elk geboren uit een ander moment van aandacht, sluit aan bij de many-worlds interpretation van de kwantummechanica. Dat is een interpretatie die populair is gemaakt door Hugh […]
In het jaar 3089, ergens tussen de dampende nevelwolken van de Saturnusmaan Titan, ontwaakte de machinemens Vektros-9 uit zijn onderhoudsslaap. Zijn titanium skelet kraakte zachtjes terwijl zijn interne systemen opstartten. Al eeuwenlang zocht hij naar het geheim van het universum—een code, een formule, een reden. Iets. Maar niets had hem voorbereid op wat hij die […]
In de zomer van 1887 werkte Van Gogh veel in Asnières, een voorstadje van Parijs niet ver van zijn huis in Montmartre. Hij schilderde daar de spoorbrug en het Restaurant de la Sirène. Ik ben er nooit geweest, maar ik heb me voorgenomen om er ooit nog eens naar toe te gaan, als ik in […]
‘Ergens op een plank, in één of ander hexagoon (redeneerde men) moet een boek bestaan welke de formule en samenvatting is van alle andere delen: er moet een bibliothecaris zijn die het boek gelezen heeft en hij is aan een god gelijk. In de taal van deze zone zijn zelfs nog restanten van de cultus […]
Deze kindertekening is in 1955 gemaakt. Ik was toen zeven jaar oud en zat in de eerste klas van de lagere school. Rooje Roges zal Roy Rogers zijn geweest, een cowboyheld uit de jaren vijftig die ik mogelijk thuis op tv had gezien. Of anders wel op een kauwgomplaatje met van die mooie schelle kleuren. […]
‘Alles is, niets kan veranderen, alles bestaat reeds tevoren en in alle eeuwigheid. Alles is dood en onbeweeglijk in bevroren vormen, in het midden waar van ons hart klopt, dat voor zichzelf de waan geschapen heeft, dat alles daaromheen beweegt, een beweging die in werkelijkheid niet bestaat. ‘ Dat schrijft P.D. Ouspensky in zijn boek Een […]
Vandaag spreekt de muziek waar woorden tekortschieten. Een tango — langzaam, tastend,als een schaduw die zich hecht aan herinnering. Geen vuur meer, geen strijd, maar de verstilde beweging van een afscheid. Een mens van hart en geest loopt hier zijn laatste passen, niet in stilte, maar begeleid door het zachte snikken van de bandoneon, die […]
Onderstaand artikel, dat ik onlangs schreef voor het Friese literaire tijdschrift Ensafh, werd door de redactie van Ensafh afgewezen. De motivatie hiervoor kwam er op neer dat het stuk te weinig samenhang zou vertonen en te veel zou uitwaaieren naar Gerard Reve. Op het eind zou ik ook plotseling overgaan naar een ander onderwerp. En […]
Achter de ruit O zorgeloos en prachtig Amsterdam — De ruit is in een aquarel herboren — En duiven vallen rond de Westertoren Als dwarrelende bloesem rond de stam. Een beiaardier, die aan het klokzeel kwam — “Lief Vaderland, vaarwel” klinkt me in de oren. Dan jubelen de negen engelenkoren, En storten schrijlings over Waag […]
Jaren geleden las ik het boek De ontkenning van de dood (1973) van Ernest Becker. Volgens hem is de moderne mens verweesd. Geheel op eigen kracht zal hij een manier moeten vinden om de dood te ontkennen en dat is wat je noemt een heidens karwei. Je hoeft maar om je heen te kijken hoe om […]
Als ik de kranten opensla of door sociale media scroll, bekruipt me vaak een vreemd gevoel: we leven in een wereld die zich bewust lijkt van zijn eigen destructieve neigingen, maar die er tegelijkertijd geen afstand van lijkt te kunnen nemen. Conflicten stapelen zich op – van Oekraïne tot Gaza, van dreigementen rond Taiwan tot […]
Waar je ook kijkt in 2025, lijkt het vuur van conflict op te laaien. Als gewone burger, wereldburger vooral, voel ik het aan alles: de onrust is tastbaar. Niet alleen op het nieuws, maar ook in gesprekken met vrienden, in online discussies, in het collectieve gevoel van dreiging. Wat is er aan de hand met […]
In de duisternis, waar je het niet kunt zien, en achter de bomen, loert ‘het’ – je vraagt je niet af wat het is dat daar loert. Het is iets volkomen ondefinieerbaars, het sluimert in zichzelf: de ruimte tussen het zichtbare en datgene wat erachter ligt, al het ongrijpbare, is niet langer veilig en de […]
(Het onderstaande is een fragment uit mijn boek Modernisme in Lourdes, 2013) Nadat de eerste euforie over de benoeming van paus Franciscus in maart 2013 enigszins was bekoeld, kwamen de berichten los over de conservatieve opvattingen die hij in het verleden heeft uitgedragen. Zijn eerste optredens waren bemoedigend. Soberheid, nederigheid en sociale bewogenheid zijn deugden […]
Omdat ik door omstandigheden, die hier verder niet ter zake doen, even weinig tijd heb voor mijn weblog, ben ik op een andere manier gaan schrijven. Mijn blogs van de laatste weken ontstaan door combinaties van bestaande teksten die ook elders op deze site te vinden zijn. Ik heb alle vrijheid, omdat ik niets te […]
‘Het is een groot verschil of ik mijn best doe om uit het licht naar het donker te gaan of vanuit het donker naar het licht. Of ik, als het heldere mij niet meer bevalt mij met een zekere schemering tracht te omgeven, dan wel of ik in de overtuiging dat het heldere op een […]
Aan de rand van de Algemene Begraafplaats van Sneek bevindt zich sinds 2001 een stiltecentrum. Hanshan Roebers ontwierp het in samenspraak met Noordpeil landschapsarchitecten. Het geheel werd gerealiseerd als afsluiting van de renovatie van de begraafplaats. Grote houten wanden doen dienst als urnenmuur. Ze schermen een cirkelvormige ruimte af, die je van twee kanten kunt […]
Hoewel in het wereldnieuws de dood soms indringend aanwezig is, zijn vandaag de dag de voorstellingen waarmee alles wat met de dood samenhangt – hoe mensen erover denken en wat ze zich erbij voorstellen – zeldzaam geworden. De beelden van de dood verdwijnen uit het dagelijks leven of worden teruggebracht tot een momentopname. Bovendien zijn […]
AI-interpretatie van mijzelf als standbeeld Het standbeeld is een monument voor bijzondere mensen. Wie zich onderscheiden heeft voor de gemeenschap wordt letterlijk op een voetstuk geplaatst. Vorsten, veroveraars, vrijheidsstrijders, maar ook geleerden, uitvinders, staatsmannen en sporthelden staan voor eeuwig stil op een sokkel. Het standbeeld is van alle tijden want van helden kunnen we leren. […]
In de jaren tachtig zag ik de film Bad Timing van de regisseur Nicholas Roeg. Eros en Thanatos, seks en dood, dat zijn de thema’s van deze broeierige film die gaat over de kortstondige relatie van een psychiater – gespeeld door Art Garfunkel – en een patiënte, een mooie jonge vrouw die erop los leeft […]
In de tijd van de Romantiek werd de literatuur niet alleen een spiegel voor het leven, maar ging men ook het leven zelf in het echt kopiëren zoals het in romans beschreven werd. In zijn biografie van Friedrich Schiller schrijft Safranski over het boek van Jean Paul over het leven van de gelukkige schoolmeester Maria […]
Door AI gegenereerd portret van mijzelf als Cyborg De Stichting Praemium Erasmianum heeft de Erasmusprijs 2025 toegekend aan de Amerikaanse filosofe en wetenschapshistorica Donna Haraway. Het thema van de prijs is dit jaar ‘de wetenschap van wat ons bindt.’ Haraway is een onbaatzuchtig denker die de vele verbindingen tussen biologie, literatuur, kunst en ook sociaal en […]
. ‘Politici die macht en stemmen proberen te krijgen door te trappen op cultuur zijn wegbereiders van de barbarij, vijanden van het beschavingsideaal‘. Dat las ik onlangs ergens in een gloedvol betoog voor de kunstsubsidiëring. Als ik dit soort taal lees, word ik opeens een beetje wiebelig. Ik heb altijd linkse ideeën als het gaat […]
Zelfportret als Serge Reggiani (Mijn zoon Jurriaan liet dit genereren door een geavanceerd AI-programma) In 2004 overleden kort na elkaar twee van de bekendste Franse chansonniers, Sacha Distel en Serge Reggiani. Met Distel heb ik nooit zoveel gehad, met Reggiani des te meer. Hij was een bijzondere verschijning met zijn uiterst breekbare stem en zijn […]
(Zelfportret als boze man. Mijn zoon Jurriaan liet dit genereren door een geavanceerd AI-programma) Lang geleden kreeg ik een wijze raad van een oude man die nog jong van hart was. Hij raadde me aan om alles op te schrijven wat mij in mijn leven in de weg heeft gestaan. Een verhaal dus over alle […]
Freud was zich bewust dat hij niemand de schuld kon geven van de plotselinge dood van zijn geliefde dochter Sophie. De Spaanse griep had hem in een afgrond van verdriet gestort zonder uitzicht op verlossing, zelfs zonder metafysische gevoelens van toorn, verzet of beschuldigingen aan het adres van een hogere macht die dit alles had […]
De film Wilde aardbeien van Ingmar Bergman vertelt het verhaal van een professor die een eretitel in ontvangst gaat nemen en onderweg terugblikt op zijn leven. Het is een roadmovie, maar ook een reis door het geheugen. Bij het zien van bloeiende wilde aardbeien begint de professor te mijmeren over zijn jeugd. Feit en fictie, realiteit […]
In januari 2005 ontstond opeens een fel debat in het wonderland van de Friese letteren. Hoofdfiguren waren Michaël Zeeman, Abe de Vries en Chrétien Breukers. Zeeman was benoemd tot voorzitter van de jury die later in dat jaar de Gysbert Japicxprijs zou uitreiken aan Abe de Vries, die toevallig (?) als een van de eersten op de […]
Bovenstaande cover verscheen op 24 mei vorig jaar op mijn blog. Ik had hem door een AI-programma laten maken voor het manuscript van mijn nieuwe boek dat zich toen nog in een embryonale fase bevond. Het had ook nog een andere titel. Pas op het eind ontstond het idee om de titel te veranderen in […]
