In een artikel in het Algemeen Handelsblad van 15 augustus 1964 verklaarde de beroemde psychiater H.C. Rümke over Harry Mulisch het volgende: ‘Wanneer hij niet in een ravijn stort, kan hij misschien het hooggebergte bereiken.’ Die woorden laten zien dat Mulisch volgens deze psychiater een groot vermogen had om de menselijke psyche te doorgronden. Toch legde […]
‘De culturele revolutie van de katholieken was onbeheerster dan die van enige andere groep in de Nederlandse samenleving. Zij richtte zich bitter tegen h et eigen verleden. Met verbazing, leedvermaak of gêne zagen niet-katholieken in de media gelovigen of afvalligen verschijnen die het voordien zo uitbundig geprezen rijke Roomse leven kritiseerden als oppressief, schadelijk voor de […]
Als middelbare scholier verslond ik midden jaren zestig niet alleen de naoorlogse literatuur van Reve, Mulisch en Hermans, maar ook de boeken van Sartre en Camus. Het uitzichtloze levensgevoel dat in deze boeken werd vertolkt, had weinig van doen met adolescenten die de oorlog alleen uit de verhalen van hun ouders kenden. Juist in de […]
De roman archibald strohalm was het literaire debuut van Harry Mulisch en verscheen in 1951. Deze roman kan niet alleen gezien worden als een weergave van het absurde levensgevoel dat in het midden van de vorige eeuw ten tijde van het existentialisme was ontstaan, maar ook als een literaire weergave van een psychose. De hoofdpersoon […]
Gisteren heeft zich in Franeker het volgende voltrokken: MANIFESTAASJE OER ÚS ALLER IERDAPPEL -Projekt: mear as 125 jier ierdappelkeapmanskip-Oanlieding: de oprjochting fan Hannelshûs Hettema yn 1898 Datum: sneon 23 novimber 2024Plak: Stadhús Franeker, Raadhúsplein 1Programma 10.30-15.00 10.30: Ynrin+ kofje of tee mei oranjekoekje+ ferkeap dichtbondel Us aller ierdappel: € 15,00 (boekhannelspriis: € 20,00) – m.m.f. asylsikers11.00: […]
Kort voor mijn opname in Heiloo in januari 1966 had ik Henk van Ulsen in de Stadsschouwburg Dagboek van een gek van Gogol zien spelen. Van Ulsen speelde dat hij langzaam het contact met de werkelijkheid verloor. Dat deed hij op een briljante manier, maar ook zodanig dat hij alles onder controle had. De waanzin spelen is […]
Over het algemeen kan het schrijven van een dagboek een waardevol preventie-middel zijn voor wie gevoelig is voor psychosen, al was het maar omdat deze wijze van schrijven de zelfreflectie bevordert. Het kan je in staat om allerlei sluimerende gedachten en gevoelens helder te formuleren, waardoor je een betere antenne krijgt voor de mogelijke triggers […]
Augustinus scheef zijn boek De Civitate Dei na de val van Rome, dat in het jaar 410 werd ingenomen door de oprukkende horde barbaren die Europa overspoelde. De gedachte was ontstaan dat het verval van Rome veroorzaakt was door de opkomst van het christendom. Om die bewering te weerleggen ontwierp Augustinus de kosmologie van de dubbele ruimte. De […]
De roman Mrs. Dalloway (1925) vanVirginia Woolf speelt zich af in het Londen van honderd jaar geleden. Verschillende personages worden beschreven gedurende het verloop van één dag. Daarbij beschrijft Woolf hun innerlijke gedachten en emoties, waaronder die van Clarissa Dalloway die zelfmoord overweegt. Haar ervaring van tijd is fragmentarisch en onsamenhangend aan het worden. Het is een treffende beschrijving […]
In de roman archibald strohalm wordt de hoofdpersoon uiteindelijk overstroomd door visioenen. Die visioenen-stroom beschrijft Mulisch zo levendig dat bij de lezer bedoeld of onbedoeld de gedachte wordt gewekt dat de schrijver hier spreekt uit eigen ervaring. Dat is een gedachte die bij mij ook opkwam bij de andere visioenen die hij in zijn verhalen […]
Ik stel een vraag die ik in feite nog niet beantwoord heb. Ik heb daar wel ideeën over, maar nog niet heel helder. Wat speelde in the sixties was primair een generatieconflict. Vooral mensen die het verzet hadden gezeten, begrepen ‘het verzet’ van de provo’s en hippies niet. In wezen begrepen ze helemaal niks van wat er gaande was. Sierksma was daar een schoolvoorbeeld van, hij […]
In een psychose is er geen sprake meer van een externe wereld, alles wat buiten is, is tegelijkertijd binnen, en omgekeerd. In dit samenvloeien van binnen en buiten kunnen zich kosmische ervaringen aandienen die ongemerkt overgaan in een zich almaar uitdijende grootheidswaan. De interne conflicten krijgen dan een universele dimensie in een eeuwige strijd van […]
Gisteren had ik een blog geschreven en toen het klaar was, drukte ik op een verkeerd knopje. Weg was mijn tekst. Voorgoed verdwenen in de peilloze geheugenruimte van het internet. Nu kun je zo’n tekst natuurlijk opnieuw gaan schrijven, maar dan is het resultaat altijd minder. Tenminste, zo ervaar je dat dan. En terwijl ik […]
“Er komt een leeftijd”, schreef Camus. “ dat een mens verantwoordelijk wordt voor zijn eigen gelaatstrekken.” Dat lijkt een boude bewering, een slagzin bijna, waarin de hele existentialistische levenshouding van deze halfvergeten schrijver wat al te pakkend is samengevat. En toch, er zit een kern van waarheid in die woorden. Als ik s’ochtends mijn gezicht […]
In zijn boek The Prometheus Complex: Man’s Obsession with Superior Technology (1995) onderzoekt Hans van de Braak de verborgen psychologische drijfveren achter de grote technologische vorderingen die de mensheid door de geschiedenis heen heeft bewerkstelligd. Zo komt hij tot de conclusie dat hier sprake is van een complex in de psychologische zin van het woord, gezien […]
Condoomgebruik staat in de optiek van het Vaticaan haaks op het begrip van natuurlijke kuisheid dat door Augustinus is ontwikkeld. Volgens deze kerkvader is de olifant het meest kuise dier in de natuur. Eens per jaar trekt hij zich terug in het oerwoud om te paren. Volgens Augustinus was vóór de zondeval de mens (Adam […]
Harry Mulisch heeft eens beweerd dat echt eerlijk zijn over jezelf voor een schrijver absoluut onmogelijk is. Wie zou het in zijn hoofd halen om alles op te schrijven wat hij 24 uur per dag uitspookt? Alles maar dan ook alles. Je kijkt wel uit, dat doet niemand. Zelf de meest eerlijke schrijver liegt met […]
Het zwaard dat ik in 1965 kocht in Toledo In Toledo heb ik in de zomer van 1965 een zwaard gekocht, want Toledo is beroemd om zijn zwaarden. Met dat zwaard zou ik een half jaar later als een dolende ridder gaan dwalen door Amsterdam. Zo ging ik op weg naar school, op een dag in […]
Wereldwijd ontstond er grote verontwaardiging over wat er gebeurde in Amsterdam na de wedstrijd van Ajax tegen de Israëlische club Maccabi. En terecht. Toch verbaasde het mij dat zelfs gerenommeerde media allerlei vergelijkingen maakten met pogroms uit de Tweede Wereldoorlog, en niet primair een verband legden met het fenomeen ‘hooliganisme’. In mijn leven heb ik […]
Hoewel ik alles bij elkaar al zo’n tien boeken het licht heb laten zien, weet ik nog altijd niet of ik een schrijver ben. Wanneer ben je trouwens een schrijver? Ik denk als anderen je zo gaan noemen. Zeker is dat een van de vervelende dingen van het schrijverschap is dat je een slechte recensie […]
Het proces van het schrijven van een boek kan een persoonlijke transformatie teweegbrengen. Schrijven vereist hoe dan ook toewijding, zelfreflectie en doorzettingsvermogen. Voor de schrijver zelf kan het een rite de passage betekenen, een belangrijke overgang naar een volgende levensfase. Dat is een proces dat niet zelden met pijn en moeite gepaard gaat. Het schrijven […]
Achteraf kan het zo zijn gegaan dat Donald Trump op het eind van zijn presidentschap, toen bleek dat hij de verkiezingen verloren had, heel even heeft gedacht dat hij in een slecht toneelstuk was beland. Hij was de hoofdrolspeler geworden in een verhaal dat door een idioot werd verteld en waarbij alle grenzen tussen echt […]
De mythe van Prometheus wordt vaak gezien als een metafoor voor de hoogmoed van de mens die door zijn almaar voortschrijdende technische verworvenheden – waarvoor hij de kennis van de goden gestolen heeft – de goden wil evenaren, wat tot zijn ondergang leidt. Prometheus wordt immers vastgeketend aan een rots in de Kaukasus, waar hij […]
De ervaring van een existentiële crisis en een gevoel van heimwee naar de religie, dat alles verenigde zich kort na de oorlog in een dieptepsychologische en bijna religieuze kunstopvatting. Existentialisme en psychoanalyse bepaalden het denken over kunst en literatuur. Met maken van kunst was een eenzame worsteling met het bestaan. Deze benadering komt onder meer […]
‘De filosoof Plessner heeft in een werk over de verschillende trappen van het organische leven de menselijke levensvorm met die van plant en dier gecontrasteerd als ‘die Positionalität der ex zentrischen Lebensform’. Het is echter de vraag, of men deze excentriciteit mag beschrijven als een bestaande toestand, als een eigenschap. Het is veeleer een menselijke mogelijkheid, […]
‘Foar boerinne, dy’t stil har tinzen hat… Och minskewrâld komt en wurdt wer weiAs tearen fan in stream.’ Dat is het motto dat Fokke Sierksma meegaf aan zijn boek Tibet’s terrifying deities. Sex and aggression in religious acculturation (1966). Het is het laatste boek in een reeks waarin de gevolgen van acculturatieprocessen het hoofdthema vormt. […]
‘Ik hoop dat Tsering in Tibet-in-India een leefbaar compromis tussen angst en vitaliteit, schuld en spontaniteit, inferioriteit en superioriteit zal vinden. Ik hoop, kortom, dat hij eenvoudig een beetje gelukkig zal worden, dat simpele woord dat hij zo vaak gebruikte wanneer hij vertelde van zijn jeugd. Want ik zal met sympathie blijven denken aan deze […]
In 1961 publiceerde Fokke Sierksma zijn boek Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Het was een antropologische studie naar messianistische verschijnselen bij primitieve culturen, die bedreigd worden met de ondergang door toedoen van een dominante cultuur. Sierksma doet daarbij onder meer verslag van het leven van de Raruro, dat door de antropoloog Petrullo is […]
‘De antinomie is bij uitstek de denkvorm van onze tijd. Het kan wel niet anders, of men associeert hier de Existenzphilosophie en de naam van Sartre. Deze imponerende denker is echter niet een opgedoken eiland, maar dat punt van de existentialistische traditie, waar deze traditie zich epidemisch heeft verspreid en dus ook mode is geworden. […]
Dit is de verzetsgroep die in de maanden maart en april 1945 de Duitse Sicherheitsdienst in Leeuwarden afluisterde. Van links naar rechts op de foto staan Lo van der Werf, Lykle van Dijk, Eeuwke Koopmans, Fokke Sierksma en Teake Kuipers. De afluisterpost was gevestigd in het pand van een boekhandel in de Nieuwe Oosterstraat 9 […]
Jaren geleden zag ik een merkwaardige documentaire op National Geographic: Sleeping beauties; the incorrupt. Het ging over dit raadselachtige fenomeen dat de lijken van sommige heiligen niet vergaan. Ze zijn ooit ongeschonden opgegraven en in glazen sarcofagen in allerlei kerken in Europa uitgestald. Sommigen zijn al eeuwen oud, anderen van meer recente datum. De meeste […]
‘Schoonheid is geen luxe. We kunnen niet zonder. Schoonheid troost. Kunst heeft mensen in erbarmelijke omstandigheden gesterkt. Juist wanneer zij werden bedreigd, honger geleden of geliefden verloren, hebben mensen beelden gemaakt, getekend, gedicht en gezongen of troost gevonden in de producten van de verbeeldingskracht.’ Dat schreef Jolande Withuis vorige week donderdag in de NRC in […]
Het geluid van trekkers en de geur van verse mest: wie kent het niet? In Friesland hecht men zelfs zoveel waarde aan de elementen die het platteland karakteriseren dat het wordt opgenomen in het nieuwe erfgoedbeleid. “We willen een soort bewustwording creëren van wat er allemaal gebeurt in het dagelijks leven hier in Friesland”, zegt […]
(foto: Jurriaan Mous) ( foto: Peter de Haan) Het was een wonderlijke bijeenkomst gisteren in de Statenzaal van het Provinciehuis, waar ik mijn boek De Friese spagaat mocht aanbieden aan gedeputeerde Eke Folkerts. Geart de Vries opende de vergadering in het Fries met een korte inleiding en een fraai en toepasselijk Fries gedicht. Een aantal mensen […]
(Vandaag op de site van de Leeuwarder Courant) Kunsthistoricus Huub Mous, voormalig luis in de pels van Leeuwarden Culturele Hoofdstad, is een stuk milder geworden. ,,Ze hebben het goed gedaan.” Maar over de Friese spagaat heeft hij nog genoeg te vertellen, in zijn gelijknamige boek. ,,Durf te kiezen!” Woensdagavond 18 april 2018. De talkshow Iepen Up , […]
Er stond iemand voor de deur vannacht. Het was een oude man. Hij zag er wat verfomfaaid uit, het haar in de war en met oude kleren aan uit grootvaders tijd. Zijn jas was eindeloos versteld en leek wel geschilderd door Jopie Huisman. Hij had witte bakkebaarden en een hoed op. Eigenlijk leek hij wel […]
Johann Gottfried von Herder (1744-1803) heeft er als eerste op gewezen dat ieder volk een eigen ziel heeft die het zuiverst tot uiting komt in zijn taal. Begrippen als Seele des Volkes en Geist der Nation zijn in oorsprong van hem afkomstig. De taal zou volgens Herder onmiddellijk het wezen van het volk uitdrukken. In […]
Een van de mensen die ik spreek geeft aan elke dag wel even een wandeling te maken naar de zeedijk waar ze vlakbij woont. Om “efkes yn’e stilte te sjen” (even in de stilte kijken). Het kijken naar de lucht, de zee en het land brengt haar rust. Ze doet onderzoek naar de mentale gezondheid […]
Deze informatie werd op mijn verzoek gegenereerd door AI. Hoe kom ik hierop? Dat is een lang verhaal. Het is bekend dat in die eerste naoorlogse jaren de verschrikkingen van de Holocaust na de oorlog vrijwel collectief werden verdrongen. De aanvankelijke verbijstering over wat had plaatsgevonden maakte al gauw plaats voor een vrijwel totale oriëntatie […]
Bovenstaande tekst ontving ik gisteren per mail van mijn zoon Jurriaan. Hij had ChatGPT een beschrijving laten maken van de man die op bovenstaande foto staat afgebeeld. Dat ben ik in Venetië. Kan ik mij in deze beschrijving van ChatGPT vinden? Dat is een lastige vraag. ChatGPT is geen mens, en ik vraag me af […]