‘Men kan begrijpen waarom zelfs mystici – die toch gewoon zijn om in hun gebedsleven te flirten met het absolute – beducht zijn voor extases. Men kan begrijpen waarom ze niet ophouden te benadrukken dat ze in dit leven radicaal van God gescheiden blijven en waarom ze wijzen op de noodzaak zich aan gewone gebedsvormen […]
Op 20 december 1965 zag het stuk Kleine Alice van Edward Albee in de Stadschouwburg in Amsterdam. Ik ging er naar toe samen met een paar klasgenoten onder leiding van pater Vrijburg SJ, onze leraar godsdienst op het Ignatiuscollege. In de pauze herkende ik Martine Bijl. Zij zat toen op het Spinozalyceum. Een maand eerder […]
Voor het verstaan van de terminologie van A. Roland Holst is het onderkennen van het mystiek karakter van zijn werk onontbeerlijk.(…) Karakteristiek voor de mystische geestesgesteldheid zijn de dramatische verbeeldingen waarin de grote universele symbolen spontaan uit het onbewuste omhoogkomen. Roland Holst heeft zich herhaaldelijk geïnspireerd op zulke beelden uit de diepste lagen van het […]
Dat schreef de dichter Roland Holst in 1937 in Een winter aan zee. Wat is poëzie anders dan een onzeker gissen aan de oever van een onstuimige en onoverzichtelijke zee. Roland Holst schrijf traadselachtige woorden. Het besef van dood, seksuele en mystieke eenwording en een verlangen naar de eeuwigheid komen samen in zijn poëzie. Mystieke liefde zonder […]
Bovenstaande illustratie tekende ik voor De Harpoen, het schoolblad van het Sint Ignatiuscollege. Mijn eerste getekende bijdrage verscheen in het zesde nummer van jaargang 46, in februari 1963. Eind 1964 kwam ik in de redactie, maar daar ging in september van 1965 al weer uit, vanwege gezondheidsproblemen. Verder werkte ik nog als illustrator mee aan […]
Donald Trump heeft tienduizenden valse of misleidende beweringen gedaan, waaronder tijdens zijn eerste en tweede termijn als president van de Verenigde Staten. Factcheckers bij The Washington Post documenteerden 30.573 valse of misleidende beweringen tijdens zijn eerste presidentiële termijn, gemiddeld 21 per dag. The Toronto Star telde 5.276 valse beweringen van januari 2017 tot juni 2019, […]
Diemen 1973, op de achtergrond rechts: de eerste van de vijf studentenflats Toen ik in de jaren zeventig kunstgeschiedenis studeerde, had je nog een kandidaatsexamen. Voor kunstgeschiedenis bestond dat examen uit twee delen: geschiedenis van de kunst en klassieke archeologie. Voor kunstgeschiedenis moest je drie mondelinge examens afleggen, respectievelijk in de Middeleeuwen, Renaissance en de […]
De treinen creëerden een massamobiliteit die tegelijk voor een individu een uitzonderlijke manier van reizen was, elke keer opnieuw de vreemdste reis uit de geschiedenis. Elke keer een optocht, een theater, tot 1880 bij avond met kaarsjes verlicht. Wagens alleen met vrouwen, wagens met man nen, allemaal rokers; wegens brandgevaar had elke pijp volgens het […]
Nederland was in mei 1940 niet zo nietsvermoedend ten aanzien van de mogelijkheid van een toekomstige oorlog en de gevaren daarvan als eerder wel beweerd is. Maar defensie is politiek en het Nederlandse defensiebeleid derhalve ten prooi aan de politieke wanen van het moment. Tot 1935 werd er in de defensiecapaciteit van het land nauwelijks […]
Nooit zal de mens iets te weten komen over de oorsprong van de religie en de diepgewortelde rituelen die daarmee samenhangen. Maar voor wat de hedendaagse situatie betreft kunnen we gevoegelijk aannemen dat ons sociaal gedrag niet zomaar out of the blue ontstaat door een individuele expressie van authentieke emotie. De mens is van begin af […]
‘Wat ze vaak deden was, volgens Albert Schweitzer, niet het verklaren van Jezus, maar het wegredeneren van storende, onduidelijke elementen in zijn biografie, die niet pasten bij eigentijdse gevoeligheden, met name (volgens Schweizer vanaf de vroegste bronnen) elementen die Jezus te Joods maakten, te primitief, te apocalyptisch, te moeilijk inpasbaar in de ‘rationele religie’, de […]
Een conclusie uit deze gegevens, als zouden erg veel of zelfs de meeste bekeerlingen in het rechts-katholieke kamp terecht zijn gekomen, lijkt voor de hand te liggen, maar kan toch maar heel voorzichtig om onder veel voorbehoud worden getrokken. Er waren immers ook anderen. Ik noem twee voorbeelden. De theoloog F.H. van de Pol is […]
Volgens de huidige maatstaven van de DSM-5 zou je kunnen stellen dat Jezus van Nazareth destijds, tijdens een geestelijke crisis in de woestijn, overvallen werd door een psychose die eindigde in een messias-syndroom. Maar het is de vraag of de DSM-5 ook met terugwerkende kracht geldt voor tijden waarin de psychose nog niet als zodanig […]
Onderstaand verhaal verscheen al eens eerder op mijn blog maar gezien de ontwikkeligen rond Trump en Poetin leek het me goed om het nog eens te herhalen. * ‘Het gezond verstand, dat getraind is in utilitair denken, is hulpeloos tegenover dit ideologische superverstand, aangezien totalitaire regimes een functionerende wereld van onzin installeren. De ideologische minachting […]
Ik vroeg aan ChatGPT: Wat is de actualiteit van de ideeën van Hannah Arendt over totalitarisme in deze tijd van Trump en Poetin? ChatGPT zei: Hannah Arendt’s analyse van totalitarisme blijft zeer relevant in het huidige tijdperk van leiders als Donald Trump en Vladimir Poetin. Haar werk The Origins of Totalitarianism (1951) beschrijft de kenmerken van totalitaire […]
Ik las laatst een artikel over parallelle werelden. Dat is een theorie die in 1957 is opgesteld door Hugh Everrett om een lastig probleem binnen de kwantummechanica op te kunnen lossen. De kwantummechanica beschrijft niet de waarneembare kenmerken van een systeem, maar een algemene toestand die de verzameling is van alle mogelijke toestanden volgens een […]
Dat schrijft Wouter Kusters in A Philosophy of Madness, de Engelse vertaling van zijn opus magnum Filosofie van de waanzin. Het is vreemd om je eigen woorden geciteerd te zien door een ander, en helemaal als die woorden vervolgens in het Engels worden vertaald. Hoe kan het dat woorden iets anders lijken te betekenen, als […]
Begin jaren veertig van de vorige eeuw ontstond er een discussie onder Franse historici over een kwestie die de kern raakt van de geschiedschrijving als wetenschap. Deze discussie kwam op gang naar aanleiding van de vraag of er in het wereldbeeld van de zestiende eeuw ruimte bestond voor de opvatting dat God niet bestaat. Het […]
Het standbeeld is een monument voor bijzondere mensen. Wie zich onderscheiden heeft voor de gemeenschap wordt letterlijk op een voetstuk geplaatst. Vorsten, veroveraars, vrijheidsstrijders, maar ook geleerden, uitvinders, staatsmannen en sporthelden staan voor eeuwig stil op een sokkel. Het standbeeld is van alle tijden want van helden kunnen we leren. Een standbeeld geeft ook rust […]
‘Wij zijn dolblij met onze Zoon. Vanmiddag heeft onze Riet de boy van 9 pond ten Doop gehouden. We gaven hem de namen van Hubertus Johannes. Stien heeft het deze keer zwaar gehad, maar nu alles voorbij en ten goede gekeerd is, knapt ze met het uur weer op. De baby lag bij haar n.l. […]
Het afscheid van mijn vader bij de PTT op 23 september 1962. Helemaal rechts is nog een glimp van mij te zien als veertienjarige. Twee jaar eerder dan de vader van Geert Mak werd mijn vader geboren. Dat was op 23 september 1897 in Bakhuizen, een dorp in Gaasterland. Als kind was hij gefascineerd door […]
‘Hij was aan God gelijk. Aan A, of aan een andere god, dat kon me niet schelen; heidens of christelijk, Indisch of Chinees, om het even; maar China toch wel in de eerste plaats, omdat ze daar de leer van het midden hadden ontdekt, eerder dan ik, al was de tussenliggende tijd te verwaarlozen. Dit […]
De Amerikaanse fotojournalist en kunstenaar Walter C. Glück bracht de hippietijd door in Amsterdam, waar hij woonde op een schip dat in de Amstel lag, vlak bij de Blauwbrug. Hij was gefascineerd door het fenomeen ’tijd’. Onder zijn kunstenaarsnaam Bulgar Finn (Victor IV) maakte hij klokken met snel – al dan niet tegengesteld – draaiende […]
De generatie die de moed had getroond zich van God te ontdoen, staat en kerk omver te werpen, bleef onderdanig aan de Wetenschap. Maar binnen de wetenschap waar vrijheid zou moeten heersen was het geloof in het gezag of anders: ‘een kopje kleiner’. Deze woorden uit het boek Antibarbarus van August Strindberg citeert Paul Feyerabend […]
Er zijn mensen die een gruwelijke hekel hebben aan het spreken in het openbaar. Ik niet. Misschien wel omdat ik jarenlang heel verlegen ben geweest. Misschien ook wel omdat ik als een acteur wil ontsnappen aan mezelf. Hoe dan ook, ik vind leuk om het spreken in het openbaar en ik heb het ook vaak […]
Het vluchtige bewustzijn, dat eigen is aan de grote stad, is pas in de late negentiende eeuw ontstaan. In het Parijs van de grote boulevards ontstond de moderne stedeling, de flaneur, de mens die ziet en gezien wil worden in de vluchtige ontmoetingen van de blik met een bewustzijn dat aanwezig is en tegelijk ook […]
‘En het gebeurde, als zij voortgingen, gaande en sprekende, ziet, zo was er een vurige wagen met vurige paarden, die tussen hen beiden scheiding maakten. Alzo voer Elia met een onweder ten hemel.’ Dat is nog eens taal waarvoor je capituleert. Bijbelse taal die grenst aan de wartaal, maar die voor iedereen verstaanbaar is. Het […]
Dit is mijn grootmoeder: Beppe, zoals ze bij ons thuis werd genoemd. Eigenlijk heette ze Cornelia Dölle. Rare naam, Dölle, maar het is niet anders. Ze overleed op 2 juli 1960 en was toen 87 jaar. Ik kan me dat nog goed herinneren. Er kwam ’s ochtends vroeg telefoon uit Friesland. Mijn vader stond nog […]
‘Ik ben het met Professor Rümke eens, die schrijft: ‘Principieel godsdienstig ongeloof is in algemene zin geen ongeloof, integendeel: het heeft de typische structuur van geloof, met dezelfde ontaardingsverschijnselen als verstarring, bekrompenheid, minachting voor andersdenkenden, tot fanatisme & vervolging toe. Waar ben jij allemaal zo zeker van, inzonderheid aangaande wie er met een bord loopt? […]
Ik ben vier keer in Lourdes geweest. In 1962, 1963, 1965 en 2012. Mijn ouders veel vaker. Mijn moeder misschien wel tien keer. In de jaren twintig al ging zij als ziekenverzorgster mee met de bedevaarttrein. Eind jaren twintig leerde zij mijn vader kennen. Toen moet ook bovenstaande foto in Lourdes zijn genomen. Mijn vader […]
Marit Monteneiro publiceerde onlangs een biografie van Anna Terruwe (1911-2004) – Leven voor een leer. Het is een doorwrochte studie van meer dan 700 pagina’s, die tot nog toe met lovende recensies is ontvangen. Al in 1981 schreef de theoloog Willem Grossouw (1906-1990) ) in zijn autobiografie Alles is van U over de intense contacten die […]
Onderstaand verhaal verscheen eerder in het tijdschrift Trotwaer, jaargang 33 (2001) onder de titel Een verhaal zonder wind of wolken. Hoofdredacteur Jan Pieter Janzen (1945-2005) had mij gevraagd om een verhaal te schijven over een boek dat belangrijk is geweest in een beslissende fase van mijn leven. Ik koos voor Telemachus in het dorp […]
(foto: Anske Smit) Hoe kun je ooit een ordening aanbrengen in die wanordelijke stroom van herinneringen die een mensenleven blijkt te zijn als men terugkijkt naar het verleden? Op bovenstaande foto is Bram Peper (1940-2022) te zien bij de Reve-herdenking in de Sint Vituskerk in Blauwhuis op 8 zondag december 2013. Als je goed kijkt […]
Het is 27 juni 1969. Plaats van handeling: de kapel van het Sint Ignatiuscollege te Amsterdam. Jos Vrijburg, pater jezuïet en leraar godsdienst aan het Ignatiuscollege, trouwt met Anemiek Reymer. Het was voor het eerst dat een katholieke priester in het huwelijk trad zonder de intentie om uit het ambt te treden. De kwestie liep […]
“ Jaren geleden is door literatuurcritici en aan de universiteit werkzame neerlandici de indruk gewekt als zouden de Nederlandse letteren van de twintigste eeuw vrijgemaakt zijn, van religie wel te verstaan. Uitgesproken protestantse en katholieke auteurs krijgen in literatuurgeschiedenissen stelselmatig een plaatsje aan de periferie toegewezen. Gecanoniseerde ouevres werden zoveel mogelijk van een christelijke inslag […]
Ik had vannacht een bijzondere droom. Ik stond op een podium tegenover een zaal vol mensen die ik probeerde ergens van te overtuigen. Wat dat was, weet ik niet meer. Hoe ik ook aandrong, het lukte me niet. De groep ging gewoon zijn eigen gang. Deze mensen hadden mijn raadgevingen helemaal niet nodig. De zaal […]
Veertig jaar lang woonde ik in een buurt van Leeuwarden die in het begin van de vorige eeuw is gebouwd, de Oranjewijk. ‘Tussen spoor en kanaal, wat gebeurt daar allemaal?’ zo heette ooit het periodiek van de wijkvereniging aldaar. Maar het moet gezegd, zoveel gebeurt er nu ook weer niet in deze monumentale wijk. Ik […]
‘Hans Lodeizen realiseerde zich ook als homoseksueel in zijn vaderland nog een gemaskerd leven te moeten leiden. Iedereen zette zich in voor de wederopbouw en industrialisatie van Nederland, maar van een modernisering op het gebied van de zeden zou nog lang geen sprake zijn. Integendeel. De overheid maakte zich zorgen over de roes van normloosheid, […]
Onlangs vond ik een paar negatieven van foto’s terug die ik mij niet meer kon herinneren. Ik heb ze laten afdrukken en zo zag ik deze foto. Ik heb altijd gedacht dat er geen babyfoto’s van mij bestonden. Maar deze is er nog. Hij moet begin 1948 zijn gemaakt in de erker van mijn ouderlijk […]
Het is 1 december 1948 en ik ben jarig. Het is mijn eerste verjaardag. Het moet mijn moeder zijn geweest die op het idee kwam om mij mee te nemen naar de fotograaf op de hoek van de Munt en de Kalverstraat. Zelf vond ik het niet zo’n best idee, zo te zien. Ik kijk […]