In een tijd waarin de natuur tot dataset, hulpbron of ecologisch vraagstuk is gereduceerd, klinkt een stem uit de dertiende eeuw onverwacht actueel. Willem van Auvergne, bisschop van Parijs en een van de eerste scholastici die Aristoteles met de christelijke theologie wist te verbinden, spreekt over een sensus naturae — een natuurlijke zin of innerlijke […]
De sensus naturae is niet louter iets menselijks, maar komt voor in alle levende wezens. Dieren volgen hun natuur door instinct, planten richten zich naar het licht, elementen zoeken hun natuurlijke plaats — dat alles gebeurt via een aangeboren “zin” of innerlijk principe van oriëntatie. In lijn met de theologie van zijn tijd ziet Willem […]
In een tijd van oprukkend populisme, complotdenken, nationalistische tendensen en de hernieuwde aantrekkingskracht van autoritaire regimes, rijst de vraag of deze fenomenen slechts politieke ontsporingen zijn, of symptomen van een dieper, existentiëel tekort. Zou het kunnen dat deze nieuwe vormen van irrationeel geloof wortelen in een vergeten gevoeligheid, in het verlies van wat ooit de […]
Waarom is het christendom zo blind geworden voor een terugkeer naar de sensus naturae? Dat was toch veel beter geweest als al die verhalen over transcendentie, hemel en hel, zonde en het Laatste Oordeel? Is het christendom zijn eigen boodschap soms kwijtgeraakt een boodschap die heel nauw verbonden was met de sensus naturae? Dat is […]
Na het besef van wat verloren is gegaan (De verloren verbondenheid) en het zoeken naar een seculiere weg (Een stille wederkeer), resteert de vraag hoe die hernieuwde gevoeligheid voor de wereld — de sensus naturae — daadwerkelijk vorm kan krijgen in het dagelijks leven van de moderne mens. Niet als grootse theorie, maar als tastbare […]
In De mechanisering van het wereldbeeld betreurt Dijksterhuis het verlies van de sensus naturae — de natuurlijke, intuïtieve gevoeligheid voor de orde en betekenis van de wereld. Dit verlies is geen klein cultuurfeit, maar het gevolg van een fundamentele verschuiving in het menselijk bewustzijn: van een participerende verhouding tot de natuur, naar een afstandelijke, verklarende […]
In zijn invloedrijke werk De mechanisering van het wereldbeeld beschrijft de Nederlandse wetenschapsfilosoof Eduard Jan Dijksterhuis hoe de westerse mens in de loop der eeuwen zijn natuurlijke verbondenheid met de wereld heeft ingeruild voor een rationeel, mathematisch wereldbeeld. Centraal in zijn betoog staat het idee van een ‘sensus naturae’ — een aangeboren gevoel voor orde, […]
Die engel. Ik zie hem nog steeds, telkens als ik te lang naar mijn eigen gedachten staar. Niet zozeer een afbeelding in een boek, maar een aanwezigheid, een stille metgezel in de hoek van het bewustzijn. Dürers Melencolia I – geëtst in 1514 – toont geen gevallen engel, geen hemelse boodschapper met licht of bazuin. […]
Vannacht had ik weer een wonderlijke droom. Misschien wel omdat ik gisteren mijn draai niet goed kon vinden. Ik zat alleen in Café Fire aan de stille kant van de Nieuwestad in Leeuwarden. Het café was helemaal leeg. De zaken gingen niet goed zo te zien. Er kwam een donkere gestalte binnen gekleed in een […]
Ik word wakker. Of nee —ik denk dat ik wakker word. Het licht in de kamer is vreemd: roodachtig, als het laatste licht voor een zonsverduistering. De klok op mijn nachtkastje knippert 00:00. Mijn ogen voelen zwaar, maar mijn hoofd gonst van gedachten die ik me niet herinner te hebben gehad. Alsof er vannacht een […]
Ik werd vanochtend wakker met in mijn hoofd een wonderlijk verhaal. Het ging over een spiegelpaleis dat zich bij elke waarneming spitst. Het idee dat miljarden werelden ontstonden, elk geboren uit een ander moment van aandacht, sluit aan bij de many-worlds interpretation van de kwantummechanica. Dat is een interpretatie die populair is gemaakt door Hugh […]
In het jaar 3089, ergens tussen de dampende nevelwolken van de Saturnusmaan Titan, ontwaakte de machinemens Vektros-9 uit zijn onderhoudsslaap. Zijn titanium skelet kraakte zachtjes terwijl zijn interne systemen opstartten. Al eeuwenlang zocht hij naar het geheim van het universum—een code, een formule, een reden. Iets. Maar niets had hem voorbereid op wat hij die […]
In de zomer van 1887 werkte Van Gogh veel in Asnières, een voorstadje van Parijs niet ver van zijn huis in Montmartre. Hij schilderde daar de spoorbrug en het Restaurant de la Sirène. Ik ben er nooit geweest, maar ik heb me voorgenomen om er ooit nog eens naar toe te gaan, als ik in […]
‘Ergens op een plank, in één of ander hexagoon (redeneerde men) moet een boek bestaan welke de formule en samenvatting is van alle andere delen: er moet een bibliothecaris zijn die het boek gelezen heeft en hij is aan een god gelijk. In de taal van deze zone zijn zelfs nog restanten van de cultus […]
Deze kindertekening is in 1955 gemaakt. Ik was toen zeven jaar oud en zat in de eerste klas van de lagere school. Rooje Roges zal Roy Rogers zijn geweest, een cowboyheld uit de jaren vijftig die ik mogelijk thuis op tv had gezien. Of anders wel op een kauwgomplaatje met van die mooie schelle kleuren. […]
‘Alles is, niets kan veranderen, alles bestaat reeds tevoren en in alle eeuwigheid. Alles is dood en onbeweeglijk in bevroren vormen, in het midden waar van ons hart klopt, dat voor zichzelf de waan geschapen heeft, dat alles daaromheen beweegt, een beweging die in werkelijkheid niet bestaat. ‘ Dat schrijft P.D. Ouspensky in zijn boek Een […]
Vandaag spreekt de muziek waar woorden tekortschieten. Een tango — langzaam, tastend,als een schaduw die zich hecht aan herinnering. Geen vuur meer, geen strijd, maar de verstilde beweging van een afscheid. Een mens van hart en geest loopt hier zijn laatste passen, niet in stilte, maar begeleid door het zachte snikken van de bandoneon, die […]
Onderstaand artikel, dat ik onlangs schreef voor het Friese literaire tijdschrift Ensafh, werd door de redactie van Ensafh afgewezen. De motivatie hiervoor kwam er op neer dat het stuk te weinig samenhang zou vertonen en te veel zou uitwaaieren naar Gerard Reve. Op het eind zou ik ook plotseling overgaan naar een ander onderwerp. En […]
Achter de ruit O zorgeloos en prachtig Amsterdam — De ruit is in een aquarel herboren — En duiven vallen rond de Westertoren Als dwarrelende bloesem rond de stam. Een beiaardier, die aan het klokzeel kwam — “Lief Vaderland, vaarwel” klinkt me in de oren. Dan jubelen de negen engelenkoren, En storten schrijlings over Waag […]