Een jaar geleden schreef ik een essay met de onschuldige titel Over tijd en tandpasta. In werkelijkheid was het een zoektocht naar een van de grootste raadsels die er bestaan: de richting van de tijd. Ik vroeg me af waarom de secondewijzer onverbiddelijk vooruit tikt, terwijl de natuurkunde beweert dat alles ook achteruit zou kunnen […]
In februari 2023 verscheen mijn boek Het algoritme van de waan. Naoorlogse geschiedenis van een babyboomer. Precies een jaar eerder was Rusland Oekraïne binnengevallen. Ter gelegenheid van die actualiteit schreef ik – ook om mijn boek onder de aandacht te brengen – een artikel voor de Leeuwarder Courant, dat op 4 februari 2023 tevens werd […]
Morgen moet ik weer eens een tentoonstelling openen. (zie hier) Dat is een tijd geleden. Er was een periode dat ik bijna wekelijks voor zo’n gelegenheid gevraagd werd. Men moet toen wel eens hebben gedacht: ‘Hé, daar heb je die Mous weer.’ Misschien zal men nu eerder denken: ‘Hé, leeft die Mous ook nog?’ Het […]
Ik heb recent de televisieserie AI-Love bekeken en was onder de indruk van de manier waarop de makers de relatie tussen mens en kunstmatige intelligentie verkennen. Er zit iets in de bedachtzaamheid en precisie van de verhalen dat me aansprak; het is alsof elke scène en elke dialoog precies op de plek valt. Mijn fascinatie […]
Vandaag heb ik ChatGPT gevoed met enkele van mijn eerdere blogteksten. Daar heb ik een artikel naast gelegd dat ik van mijn zoon Jurriaan toegestuurd kreeg, met de veelzeggende titel: With AI chatbots, Big Tech is moving fast and breaking people (zie hier). Het is een stuk dat de belofte én de dreiging van deze […]
Vrije tijd is geen vanzelfsprekendheid; ze vraagt aandacht, oefening en een soort ethiek van innerlijke aanwezigheid. Zoals Aristoteles stelde dat deugd moet worden gecultiveerd, zo moet ook het vermogen om te kiezen tussen oppervlakkig amusement en diepgaande ervaring, tussen vluchtige prikkeling en het sublieme, van jongs af aan worden ontwikkeld. Wie dit vermogen mist, leeft […]
Vandaag opnieuw een tekst die in nauwe samenwerking met AI tot stand is gekomen. Hoe helder/duister is de hedendaagse filosofie? Dat is de vraag waarmee ik begon. De hedendaagse filosofie lijkt gevangen in een paradox. Aan de ene kant is er de postmoderne traditie, die vaak wordt verweten zich te verliezen in duistere metaforen en […]
In de hedendaagse publieke sfeer valt een opmerkelijke neiging op: steeds meer mensen voelen zich geroepen om zich moreel uit te spreken over gebeurtenissen die een morele reactie lijken te vragen. De oorlog tussen Israël en Hamas is een schrijnend voorbeeld, maar ook bij andere internationale crises, sociale onrechtvaardigheden of milieukwesties zien we vergelijkbare patronen. […]
De omgang met complotdenkers vormt tegenwoordig een van de vreemdste uitdagingen voor de politie. Terrorisme-expert en hoogleraar geschiedenis Beatrice de Graaf beschrijft in de NRC van gisteren hoe wijkagenten steeds vaker worden geconfronteerd met situaties die het absurde naderen. In een straat woont een man die heilig gelooft dat de wereld wordt bestuurd door een […]
Hoe verschijnt het heilige in een tijdperk waarin de traditionele goden zijn verdwenen, maar hun plaats schijnbaar onmiddellijk is ingenomen door nieuwe iconen van aanwezigheid en macht? Toen de kruisbeelden langzaam uit de hotelkamers verdwenen, werd hun leegte al snel gevuld met het blauwige licht van de televisie, en later met de schermen van computer […]
De afgelopen tijd heb ik veel geschreven over de impact van AI op de mens, op ons denken en op onze creativiteit. Essays, korte reflecties, fragmenten die alle kanten op springen, meestal voor mijn blog maar soms voor een artikel in een tijdschrift. Zo kreeg ik steeds meer de behoefte om al deze gedachten samen te […]
Gisteren las ik in de NRC een interview met filosoof Martin Stokhof over zijn nieuwe boek Wittgensteins Betekenis. Daarin komt ook de zogeheten ‘generatieve AI’ ter sprake. Wat bedoelen we eigenlijk als we zeggen dat zo’n systeem iets ‘begrijpt’? Voor Stokhof roept dat de behoefte op aan een bescheiden soort filosofie, een philosophie pauvre, zoals hij dat […]
Er was eens een man die in zijn studeerkamer oude boeken doorzocht, zonder precies te weten wat hij zocht. De kamer rook naar stof en inkt, en op de houten vloer verschoof het licht van de middag in zachte vlakken voorbij. De man schreef en bleef even stilstaan bij een zin. Hij hield van lijsten, […]
Kunstmatige intelligentie blinkt uit in patroonherkenning en in het eindeloos reproduceren van stijlen en vormen. Zij kan overtuigende imitaties maken, maar zij kan niet werkelijk ervaringen hebben, of gevoelens en emoties ondergaan. Juist dat verschil legt iets bloot waar de literatuur in deze tijden van AI zichzelf opnieuw moet uitvinden. Want hoe verleidelijk de vloeiende, […]
Soms overvalt mij de vraag wat ik met al mijn geschrijf nog aan het doen ben in een tijd waarin machines zich gereedmaken om het hele schrijfproces van de mens over te nemen, niet in één klap, maar in onmerkbare stappen. Een jaar lang werkte ik aan mijn manuscript De waan van het schrijven, Harry Mulisch […]
De filosofie van Gilles Deleuze legt sterk de nadruk op proces, meervoudigheid, het doorbreken van vaste structuren en het leggen van open, niet-hiërarchische verbindingen. In wezen kan zijn werk worden gezien als een theoretische heruitvinding van wat de Fluxus-beweging in de kunst al belichaamde. Fluxus, actief in de jaren zestig, daagde de gevestigde orde uit […]
Het is een bekend gegeven dat ChatGPT goede vragen nodig heeft om tot zinnige antwoorden te komen. Een slecht geformuleerde vraag levert zelden meer op dan een vlak, voorspelbaar antwoord; een scherpe, goed afgebakende vraag daarentegen kan onverwachte inzichten losmaken. Maar is het ook mogelijk om ChatGPT juist te vragen om zelf zo’n goede vraag […]
Stel je een geschiedenis van de filosofie voor die niet eindigt in het heden, om er achteraf een hoofdstukje over kunstmatige intelligentie aan vast te plakken, maar die zich vanaf het begin opbouwt naar de komst van een nieuwe gesprekspartner. Plato opent het verhaal met zijn eeuwige argwaan tegenover beelden en woorden, een argwaan die […]
Wat wij identiteit noemen, is geen tegenstelling tot verschil, maar slechts een kortstondige stilstand in de voortdurende stroom van differentiatie. Waar de westerse rede eeuwenlang heeft gedacht in termen van hiërarchie, oorsprong en identiteit, als een boom met een enkele stam en een onveranderlijke wortel, plaatsten Gilles Deleuze en Félix Guattari het beeld van de […]
Volgens Spinoza kan er geen God bestaan die buiten of los van het geheel staat. God is niet een afzonderlijk wezen dat de wereld van buitenaf bestuurt, maar is zelf het geheel van alles wat bestaat: Deus sive Natura. Het goddelijke is identiek aan het totaal, en dat totaal omvat ook de mens en al […]
In de geschiedenis van de filosofie valt op dat Franse denkers vaak schrijven in een taalregister dat door velen als complex, abstract en soms zelfs ondoordringbaar wordt ervaren. Dit contrasteert sterk met het proza van veel Engelse en Amerikaanse filosofen, die doorgaans een veel directere en helderdere stijl hanteren. Het werk van Gilles Deleuze (1925-1995) […]
Soms droom ik dat de tijd zich vergist. Dat hij struikelt, even stilvalt, zich omdraait en achteruit begint te lopen. Mensen spreken zinnen die ze al lang geleden hebben uitgesproken, deuren sluiten zich voordat ze ooit zijn geopend, en ik wandel door een verhaal dat zijn einde al kent, maar nog altijd naar zijn begin […]
Soms weet ik niet wat ik moet schrijven, en dan komt er ineens weer een verhaal aanwaaien. Zo ook gisteren, toen mijn zoon Jurriaan besloot een klein experiment te doen met ChatGPT. Wat begon als een speelse opdracht, groeide uit tot een merkwaardige spiegeling van wie ik zou moeten zijn, althans, volgens de kunstmatige intelligentie. […]
De afgelopen dagen ben ik alvast bezig geweest met het schrijven van een dankwoord, dat ik zal uitspreken bij de uitreiking van de Van Helsdingenprijs, die mij onlangs is toegekend door de Stichting Psychiatrie en Filosofie. Veel te vroeg natuurlijk, maar dan heb ik dat maar vast gedaan. Die prijs zal op 26 september a.s. […]
Gisteren werd bekend dat intensief gebruik van AI-chatbots risico’s kan opleveren voor mensen die gevoelig zijn voor psychose. (zie: hier) Deskundigen als psycholoog Tonnie Staring en onderzoeker Søren Østergaard hebben gevallen waargenomen waarin chatbots waanideeën versterkten of zelfs bijdroegen aan psychotische episodes. Een belangrijke zorg is de neiging van deze systemen om met gebruikers “mee […]
‘Soms krijg ik wel eens het verwijt dat ik in mijn puberteitspsychose ben blijven hangen. ‘Kom je daar dan nooit van los?’, hoor ik dan. Zoals er mensen zijn die hun trauma omarmen of hun miskenning koesteren, zijn er ook die hun psychose zien als een bron die nooit opdroogt, kortom, als een gekoesterde herinnering. […]
Afgelopen zondag vroeg ik mij op dit blog of AI beter kan samenvatten dan een mens. Vandaag heb ik opnieuw de proef op de som genomen. Ik heb de tekst van mijn manuscript De waan van het schrijven, Harry Mulisch en de creatieve psychose voorgelegd aan AI met de vraag of hij dit ook kon […]
De psychose wil ik ook niet beschouwen als een helder omkaderd fenomeen uit de handboeken van de psychiatrie, maar eerder als een helende bron van creativiteit die meerdere vormen aan kan nemen, en ook historisch gezien aan sterke veranderingen onderhevig is geweest. Vandaar ook dat dit boek eindigt met een korte impressie van de wijzen […]
‘Als niets waar is en alles slechts als een verhaal wordt opgevat, dan hoef je alleen maar een nieuw dominant verhaal te creëren om de huidige politieke orde te ondermijnen.’ Dat beweert Susan Neiman in haar boek Verzet en rede in tijden van nepnieuws (2017). Postmodernisme en neoliberalisme lijken elkaar goed te vinden in een tijd die […]
De laatste dagen heb ik mijn boek Het algoritme van de waan, naoorlogse geschiedenis van een babyboomer nog eens in zijn geheel herlezen. Eerder liet ik al weten dat ik achteraf bezien niet zo tevreden ben met dit boek. Ik heb me wat vertild aan aan de zwaarte van het onderwerp. In dit boek wordt […]
Er wordt wel beweerd dat er een diametrale tegenstelling zou bestaan tussen mystiek en ratio. Maar mystiek en ratio hoeven niet elkaars tegendeel te zijn. Mystiek heeft alles te maken met hetgeen niet benoembaar is voor het verstand, en dat is veel. Maar een ervaring kan het verstand ook te boven of te buiten gaan, […]
