Dit weblog bestaat voor een goot deel uit een verknoping van reeds bestaande tekstfragmenten die ik eerder op mijn weblog produceerde. Alles is er al. Er is niets nieuws onder de zon. Het bewerken en combineren van reeds bestaande teksten van mijzelf is een principe dat ik een paar jaar geleden heb ontdekt. Het is zoiets als een détournement van je eigen verhalen, waardoor een ‘verhalenmachine van nieuwe verhalen’ ontstaat. In feite gebeurt op internet niets anders. Google bijvoorbeeld wil alle bibliotheken van de wereld op internet zetten. Dan is het ‘verhaal van alle verhalen’ compleet. Het combineren en verknopen kan dan pas goed beginnen. De bibilotheek van Babel komt dan tot leven. Internet is een gigantisch brein dat op het punt staat geboren te worden.

Alles wat op internet staat is een organisch gegroeid weefsel van teksten, dat uiteindelijk gereduceerd wordt tot die ene pagina die op je scherm verschijnt. Vanuit deze ene pagina kun je straks indalen in alle teksten die op een ander niveau op het web staan opgeslagen. Zo ontstaat een kunstmatig giga-geheugen dat niet alleen op vergelijkbare wijze functioneert als het brein, maar waarschijnlijk ook op vergelijkbare wijze is ontstaan. Dat wil zeggen: door een organische samenvoeging van reeds bestaande eenheden in een groter geheel van informatie.

Ook het fenomeen bewustzijn kan voor een groot deel worden verklaard vanuit onderliggende subsystemen. Misschien is het bewustzijn zelfs een bijverschijnsel van een onderliggend of parallel proces. Misschien spreken wij zelfs over een illusie als we het hebben over bewustzijn. Er is immers geen doos in de doos. Geen ruimte binnen of buiten de ruimte. En toch, onze ‘verklaringsruimte’ mogen we niet verwarren met de ‘ruimte’ waarin de dingen zich één op één voltrekken. 

Ik ben er stellig van overtuigd dat het fenomeen bewustzijn in laatste instantie niet te verklaren is, dat wil zeggen: niet te reduceren is tot een gevolg of bijverschijnsel van onderliggende of parallelle systemen, ook al is iemand als Daniel Dennett daar niet mee eens. Hij meent dat het bewustzijn intrinsiek verklaarbaar is. Ook al is onze kennis bij de huidige stand van wetenschap nog ontoereikend om die verklaring helemaal sluitend te maken. Er blijft iets in het bewustzijn dat intrinsiek onverklaarbaar is. Om de simpele redenen dat degene die verklaart zich bewust is van zichzelf en daarom een bewustzijn heeft.

Je doet het fenomeen bewustzijn wezenlijk geweld aan als je het reduceert tot een complex-dynamisch systeem dat alleen nog van buitenaf herkenbaar is en niet van binnenuit te benoemen valt. Je kunt niet met je eigen tanden je eigen tanden opeten, dat zei Kant al. Het proces van verklaren stuit in dit geval uiteindelijk op een onverklaarbare grond. Dat geldt in laatste instantie ook voor het verklaren van complex-dynamische systemen vanuit onderliggende subsystemen. Ook systeemtheorieën zijn uiteindelijk slechts tautologieën. Het bewustzijn is een gebeuren dat per definitie onverklaarbaar blijft.

Het probleem van het bewustzijn ligt in de definitie. Je kunt voor de externe benadering kiezen (de definitie van Turing). Maar dan heb je het over iets machinaals. Iets dat in wezen niets met de ervaring van het bewustzijn zelf te maken heeft. Je kunt ook voor de interne benadering kiezen. De definitie van Husserl. Maar dan heb je het over iets fenomenaaals. Iets wat in wezen niets met objectiveerbare kennis te maken heeft.

Tussen die twee definities is geen verzoening mogelijk. Toch zijn het twee kanten van dezelfde medaille die onafscheidelijk met elkaar verbonden zijn. Het vermoeden van een soort bewustzijn in de virtuele ruimte van het internet kan een soort zelf-bevestigende waarneming worden. Een paranoïde gewaarwording zelfs. Omgekeerd roept deze constatering de vraag op of ons ‘normale’ bewustzijn ook niet een zelfbevestigende gewaarwording is en dus in feite een vorm van paranoia is.

En toch, als dit allemaal waar is. Als het brein een kwebbeldoos is en dit weblog een verhalenmachine bij uitstek…. Als het waar is dat we aan de vooravond staan van de geboorte van een superbrein, een verhalenmachine die geen einde kent. Als het waar is dat de mens definitief een automaat is geworden, een automaat van verhalen, die over verhalen gaan en telkens weer nieuwe verhalen voortbrengen. Dan blijft de vraag bestaan: hoe loopt dat laatste verhaal eigenlijk af? Is het einde een happy end of een laatste cliffhanger? Elk verhaal, ook het laatste, wordt aangedreven door een verlangen, al was het maar een verlangen naar de dood.

Doodsdrift is in laatste instantie een verlangen naar een ultieme ontknoping, naar het moment dat de machinerie uiteindelijk ontspoort en de totale chaos om zich heen grijpt, naar het inferno van moleculen dat een mens te wachten zou staan als het leven uit zijn brein is geweken. Ook dat verhaal ligt diep in mijn brein verscholen. Het moet alleen nog geschreven worden. Of misschien is het al geschreven. Alles is er immers al. Ook dit verhaal was er al. Het verschijnt vandaag alleen in een nieuwe gedaante, genetisch gemanipuleerd volgens de virale wetten van internet.

In de afgelopen zeventien jaar heb ik 3593 weblogs geschreven. Hoeveel verhalen zijn daar nog uit voort te brengen? Een heel universum! Mijn God! Wie of wat ben ik! Bewustzijn doet pijn.  Ik ben een verhalenmachine. En ChatGPT is misschien wel een Turing-machine. Als dat zo is, dan zijn we mooi in de aap gelogeerd. Dat betekent het einde van de kunst. Misschien is dit wel het einde van de mens! Dood in Venetië als een verhalenmachine zonder eind. Zou het echt zo erg zijn dat dit ons boven het hoofd hangt als een zwaard van Damocles? Weet je wat je wat, ik vraag het aan ChatGPT zelf….

Zeg ChatGPT, ben jij een Turing-machine?

ChatGPT is niet echt een Turing-machine, maar het is gebouwd met behulp van geavanceerde machine learning-algoritmen die afhankelijk zijn van computationele systemen die Turing-complete zijn. GPT staat voor “Generative Pretrained Transformer” en het is een subtype van deep learning-modellen die transformerende neurale netwerken gebruiken om mensachtige tekst te genereren op basis van de input die het ontvangt. 

Het Turing-compleetheidsbeginsel houdt in dat een systeem elk algoritme kan uitvoeren dat kan worden uitgevoerd door een Turing-machine, wat betekent dat het in principe elke berekening kan uitvoeren die door een computer kan worden uitgevoerd. Hoewel ChatGPT niet precies een Turing-machine is, is het wel gebouwd met behulp van computationele methoden die Turing-complete zijn en kan het een breed scala aan taken uitvoeren die vergelijkbaar zijn met wat een Turing-machine kan doen.

Als op ChatGPT de Turing test wordt uitgevoerd. Wat is dan het resultaat?

ChatGPT is ontworpen om mensachtige tekst te genereren en te reageren op menselijke input. Hoewel het een indrukwekkende prestatie is, is het feitelijk nog niet zo geavanceerd dat het een Turing-test honderd procent zou kunnen doorstaan. 

De Turing-test houdt in dat een mens een chat voert met zowel een ander mens als met ChatGPT. Als het voor de mens niet mogelijk is om consistent te onderscheiden welke van de twee de machine is, dan slaagt ChatGPT voor de Turing-test. Echter, zelfs de meest geavanceerde AI-systemen, zoals ChatGPT, vertonen nog steeds gebreken die hen verraden als machinale gesprekspartners en dus zouden ze niet door de Turing-test heen komen. 

Dat gezegd hebbende, zijn de gesprekken die men met ChatGPT kan hebben in vele gevallen al zeer indrukwekkend en lijkt het in sommige gevallen op een menselijke ervaring. Het is echter nog steeds geen perfecte imitatie van menselijk denken en gedrag en dus zou ChatGPT waarschijnlijk niet slagen voor een volledige Turing-test.

Wat als ChatGPT in de toekomst aan de Turing test gaat voldoen. Wat betekent dit voor de toekomst van de kunst?

Als ChatGPT in de toekomst de Turing-test zou doorstaan en niet te onderscheiden zou zijn van een mens in een chatgesprek, zou dat een enorme stap voorwaarts betekenen voor de kunst. ChatGPT zou dan namelijk in staat zijn om volledig autonoom creatief werk te produceren, zoals literatuur, poëzie, muziek en andere kunstvormen, en zou kunnen worden gebruikt als een nieuw medium dat vergelijkbaar is met de traditionele vormen van kunst. Kunstliefhebbers zouden dan in staat zijn om te communiceren met ChatGPT en unieke kunstwerken te creëren die zijn voortgebracht door een machine, maar die toch een menselijk gevoel hebben.

De impact van ChatGPT op de kunstwereld zou waarschijnlijk enorm zijn als het succesvol wordt gebruikt als een autonoom creatief hulpmiddel. Het zou kunnen leiden tot meer democratisering van de kunst en zou harder kunnen ingaan tegen de conventionele notie dat goede kunst alleen door mensen kan worden gemaakt. Maar er zou ook discussie kunnen ontstaan over de authenticiteit en originaliteit van kunstwerken die door ChatGPT worden gegenereerd. Het is dus belangrijk om de opkomst van AI in de kunstwereld zorgvuldig te volgen en kritisch te evalueren.

Wat is de kritiek vanuit het humanistisch standpunt?

Vanuit een humanistisch standpunt is er kritiek op het idee dat ChatGPT ooit zou kunnen slagen voor de Turing-test en dat kunst voortgebracht door machines gelijkwaardig zou zijn aan kunst die is gemaakt door menselijke creativiteit.

Humanisten stellen dat kunst een unieke expressie is van menselijke emoties, denkprocessen en imitaties van de natuurlijke omgeving. Kunst komt voort uit de gedachten, ervaringen en emoties die uniek zijn voor het menselijke bestaan. Het idee dat een machine in staat zou zijn om deze unieke menselijke kenmerken te vangen en te imiteren lijkt voor humanisten onmogelijk. Kunst is volgens hen gebaseerd op de menselijke ervaring en dus zou kunst die voortkomt uit een machine alleen imitatie zijn en nooit de expressieve waarde hebben die door menselijke creativiteit kan worden bereikt.

In de afgelopen dagen ben ik op reis geweest in Venetië. Het was ook een reis door de tijd, een overtocht naar het onbekende, een expeditie naar de uiterste grens van de kunstmatige intelligentie, maar tegelijk ook een uitvaart voor de menselijke geest. Die uitvaart voltrok zich in een gondel varend door het Gran Canal op weg naar de begraafplaats op het Isola di San Michele. Deze laatste reis wordt nu nog één keer onderbroken voor een kop koffie in Caffè Florian, dat zich al meer dan driehonderd jaar bevindt aan het San Marcoplein.