Gisteren hoorde dat de prijsuitreiking van de Van Helsdingenprijs zal plaatsvinden op 4 juli a.s. in. het gebouw van de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden. Dat is een bijzondere locatie met een rijke geschiedenis die teruggaat tot 1916. (zie hier) Heel bijzonder ook dat ik daar voor dit doel mag terugkeren. Tussen 2013 en 2015 mocht ik in het ISVW een drietal lezingen geven over het onderwerp ‘Romantische wortels van het fascisme’. (zie: hier) Dat onderwerp zou nadien resulteren in mijn boek Het algoritme van de waan. Naoorlogse geschiedenis door de ogen van een babyboomer dat in 2023 verscheen bij Uitgeverij Aspekt.
Inmiddels ben ik twee boeken verder. In mijn nieuwe boek, waarvan ik het manuscript inzond voor de Van Helsdingen-prijsvraag, heb ik geprobeerd om de psychotische ervaring in te zetten als een frame dat een ander zicht biedt op het werk van Harry Mulisch, die zelf toen hij 22 was een psychotische ervaring had. Daarnaast wilde ik zo voor mijzelf tot nieuwe inzichten komen in mijn eigen ervaringen op de drempel van mijn adolescentie. Uit eigen ervaring weet ik dat in een psychose zich iets kan aandienen als ‘een opdracht van elders’, een allesomvattend beeld dat zich vervolgens verder ontwikkelt en een leven lang meegaat.
Afwijkende vormen van taalgebruik worden tegenwoordig in de psychiatrie systematisch onderzocht. Dit onderzoek krijgt nieuwe impulsen door de ontdekkingen op het terrein van de kunstmatige intelligentie. De vraag rijst of een psychose te herleiden is tot een defect in een onderliggend systeem van de taal. Anderzijds heeft de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie invloed op ‘de mythe van het schrijverschap’, die voor Mulisch heel belangrijk was. Door de opkomst van de schrijvende machines komen ook de ideeën van Mulisch over de snel oprukkende technologie – waarin hij ‘Het lijk van God’ herkende – in een nieuw licht te staan.
Door mij te verdiepen in het werk Mulisch ontdekte ik dat zijn manier van schrijven, en vooral ook het ontstaan van zijn schrijverschap, een bijzonder verhaal vertellen over de psychose als ‘integrerend desintegratieproces’. Medische verhandelingen over de psychose focussen doorgaans op de psychische symptomen op de korte termijn. Ze besteden weinig aandacht aan het geestelijk langetermijnperspectief in termen van groei en ontwikkeling. Als je uitzoomt naar de ontwikkelingsgang in een mensenleven of naar een breukvlak in de cultuur, neemt de psychose een andere gedaante aan.
