De actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) is onlangs met een meldpunt begonnen waarop mensen kunnen aangeven of er bij de sinterklaasintocht in hun gemeente nog zwarte pieten rondliepen. Met de resultaten wil KOZP volgend jaar kijken waar naar haar mening nog actie vereist is tegen Zwarte Piet. ‘Zo kunnen we ouders tippen waar ze veilig sinterklaas kunnen vieren met hun kinderen en weten we waar we in 2023 in actie moeten komen’, aldus de actiegroep. Dat lijkt me een prachtig initiatief. Het zou natuurlijk nog mooier zijn als er langs de openbare weg camera’s worden opgehangen met gezichtsherkenning voor zwarte pieten. Dan kun je meteen zien of er niet teveel roet op het gezicht van Zwarte Piet is gesmeerd.  Soms vind ik het jammer dat Godfried Bomans niet meer in het land der levenden is. Ik vraag me af wat hij als groot Sinterklaaskenner gevonden had van de huidige zwartepieten-debat. Waar is het roomse redeneren gebleven? Bomans was daar een meester in. Bomans had een roomse hang naar het absurde.

Wie de zegeningen van een katholieke opvoeding uit eigen ervaring kent, weet ook wat de zege is van de casuïstiek. Het is de vermaarde ‘reductio ad absurdum’ waarmee elke stelling uit de catechismus onomstotelijk te bewijzen valt. Katholieken nemen het dan ook niet zo nauw met de regelgeving die hier op aarde is bedacht. Ik herinner mij een fraai staaltje roomse redeneerkunst, dat Godfried Bomans ooit ten beste gaf in antwoord op een vraag van een bezorgde radioluisteraar. De vraag luidde als volgt: ‘Als binnen de bebouwde kom het paard van Sinterklaas op hol slaat, moet hij dan een bekeuring krijgen of niet?’ Het antwoord van Bomans kwam hier op neer: ‘Als het paard van Sinterklaas binnen de bebouwde kom op hol slaat, dan kan de goedheiligman nooit een bekeuring krijgen voor te hard rijden. Een bisschop in functie ressorteert immers onder het kerkelijk recht van het Vaticaan. Ook als de bisschop zou voortrazen met een snelheid van 80 kilometer per uur, zou er geen aanleiding zijn voor een berisping van hogerhand. Het Vaticaan spreekt dan van een spoedgeval. Zelfs bij 120 kilometer per uur is er enige terughoudendheid geboden, als zal in dat geval meestal blijken dat er geen sprake is van een echte Sinterklaas.’

De roomse hang naar het absurde was ook een belangrijke reden waarom Gerard Reve zich uiteindelijk bekeerde tot het katholicisme. Evenals literatuur  had het katholicisme volgens Reve niet veel met waarheid van doen: ‘De kerkelijke voorschriften betekenen de facto niets, en de jure betekenen ze slechts dat de R.-K. Kerk een bepaald ideaal mensbeeld en een bepaald ideaal Godsbeeld niet wenst prijs te geven, en dat valt in haar te prijzen.’ Elders zei hij het nog duidelijker: ‘Het katholicisme is een geloof van tegenstrijdigheden.’

Alleen al over de aard van het bestaan, dat zich achter de dood schuil houdt, bestaan er binnen het katholicisme van oudsher drie verschillende voorstellingen die elkaar met vernietigende kracht tegenspreken, maar waar zelfs de kerkvaders en concilies gedurende vele eeuwen geen aanstoot aan namen. Die tegenstellingen werden volledig geaccepteerd, omdat – zo stelt Reve letterlijk: ‘de duisterheid, dubbelzinnigheid en tegenstrijdigheid in zichzelve van de verwoording de kenmerken van elke openbaring zijn, die de religieuze mens, wonderlijk niet als storend treffen. Deze schijnt intuïtief te beseffen dat de verwoording verwijst naar een waarheid, die nooit en te nimmer verwoordbaar kan zijn, en dat de letterlijke inhoud van die verwoording wel een functie heeft, maar niet iets is dat men, tegen de rede in zoude moeten geloven.’

Kom daar nog eens om vandaag. We zijn letterlijk pietlutten geworden die niet meer kunnen denken in beelden. Katholieken zijn van oudsher beelddenkers. Ze denken bij voorkeur met de rechter hersenhelft, de preverbale of beeldende hemisfeer van het brein, waar alle informatie vooral in cirkels tegelijk verwerkt wordt, ruimtelijk in gehelen, zoals tot uitdrukking komt in begrippen als parallel, analoog, synthetisch, integrerend en holistisch. Een katholiek denkt niet in woorden of getallen, maar in symbolen en mysteries. Zijn denken is een zich voortdurend transformerende cirkelredenering.

Het katholieke denken houdt zich niet niet bezig met het oppervlak, het uiterlijk der dingen, maar zoekt altijd weer naar de diepere samenhang van het onsamenhangende, de essentie van het onvoorspelbare, het ondoorgrondelijke van het voordehandliggende, de logica van het irrationele. De katholiek zoekt steeds weer de discontinuïteit in de continuïteit en omgekeerd: het eeuwige in het momentane. Een katholiek doet altijd weer wat hij altijd al heeft gedaan, en telkens weer is het splinternieuw.  Hij plagieert zichzelf in het oneindige, in de wetenschap dat er niets nieuws is onder de zon, maar omgekeerd ook al het oude telkens weer nieuw wordt en hoogst origineel.

Het katholieke denken is van oudsher een vorm van gelegitimeerd zelfbedrog. Het kondigt zich aan in haar merkwaardige voorliefde voor onderscheidingen. Alles wordt onderscheiden, geabstraheerd en vervolgens aan elkaar gelijk gemaakt in een soort juridische vorm van redeneren, waarna steeds meer onderscheidingen nodig zijn, zodat de feiten uiteindelijk hoe dan ook het onderspit moeten delven. Tegenover dit juridisch vervalsen van de feiten (het zogeheten ‘jurisme’) staat een feitelijke en zogenaamd ‘eerlijke’ manier van redeneren. Dat is een redeneren op basis van de feitelijke verschillen in de werkelijkheid zelf: het ‘feiten-fundamentalisme’. De jure of de facto, zo noemde Gerard Reve dat. Met ‘jurisme’ wordt de werkelijkheid geweld aangedaan.

Met ‘feiten-fundamentalisme’ moet je de werkelijkheid onder ogen zien in zijn kale gedaante, maar daardoor ook ontheiligen tot iets doods. Het katholieke redeneren voegt zich naadloos bij het leven zelf,  bij de stroom van de verandering: de metabletica. De dingen gebeuren nu eenmaal zoals ze gebeuren. Los van allerlei axiomatische vooronderstellingen over een oorzaak in een ver verleden of doel in een verre toekomst. Wat dat betreft heeft katholicisme de toekomst. Het is deleuziaans, discontinu en non-lineair. Het schept ruimte voor het toeval en de de genade. Niks geen predestinatie. Verwacht het onverwachte, dat is katholiek. Kick Out Zwarte Piet is allesbehalve katholiek.