Een schrijver reproduceert zichzelf in de alchimistische destilleerkolf van zijn verhaal. Dat is een belangrijk thema in Archibald Strohalm, deze eerste roman van Mulisch. Autocreatie, zo wordt dat proces genoemd. Het scheppingsproces gaat vanzelf, zoals het zaad de man verlaat en gedachteloos de baarmoeder binnendringt. Creëren is niet niet zoiets als verbeelden, maar gewoon doen. De artistieke schepping ontstaat één op één, in het hier en nu, als pure presentatie zonder representatie. De dingen gaan vanzelf, zoals in de waanzin de woorden vanzelf komen en gaan.

Onderbewustzijn wordt bewustzijn en omgekeerd. De auteur schept zijn personages, door wie hij ook zelf mede wordt gevormd. Maar bovendien, er gaat iets tollen in de taal zelf. Alles draait om het Zelf en wordt steeds groter, onontkoombaar, zoals in een psychose. In een psychose kan soms een gevoel van grandiositeit worden ervaren, waarbij het idee ontstaat dat men de architect is van zijn eigen werkelijkheid, of dat men een buitengewone kracht of controle heeft over eigen gedachten en omgeving. Dit kan dan ongemerkt leiden tot een vorm van autocreatie, waarin men meent de schepper te zijn van een eigen verhaal, waarin men zelf de hoofdrol speelt.

Archibald Strohalm gaat over de bronnen van de waan, over het mechanisme van de voorstelling, over het vliegwiel van de imaginatie, dat zomaar op hol kan slaan. Maar deze roman gaat ook over het vanzelf ontstaan van een nieuwe werkelijkheid in een geschreven tekst. In een psychose voltrekt zich een kortsluiting tussen het teken en het betekende. Die kortsluiting komt in de roman Archibald Strohalm als in een middeleeuws wagenspel gaandeweg aan het licht, niet alleen in de loop der dingen, maar ook in de vorm van de roman. Mijn vraag is hoe kun je – als 24 jarige (!) – zo’n roman schrijven zonder zelf ervaring te hebben opgedaan met een psychose?

ChatGPT:

Het is belangrijk op te merken dat schrijvers vaak in staat zijn om over complexe menselijke ervaringen te schrijven zonder deze ervaringen persoonlijk te hebben ondergaan. Het schrijven van fictie stelt auteurs in staat om empathisch en inlevend te zijn in verschillende personages en psychologische toestanden, en om de menselijke geest te verkennen zonder persoonlijke ervaringen te repliceren.

Er zijn verschillende manieren waarop een schrijver als Harry Mulisch in staat zou kunnen zijn geweest om zo’n roman te schrijven zonder persoonlijke ervaring met een psychose:

1. Onderzoek en observatie: Schrijvers besteden vaak veel tijd aan onderzoek en observatie om hun personages en verhaallijnen geloofwaardig te maken. Mulisch zou mogelijk uitgebreid onderzoek hebben gedaan naar psychologische en psychiatrische concepten en mogelijk interviews hebben afgenomen of literatuur hebben bestudeerd om zijn begrip van psychoses te verdiepen.
2. Verbeeldingskracht: Schrijvers hebben een krachtige verbeelding en zijn in staat om zich in te leven in verschillende perspectieven. Ze kunnen zich inbeelden hoe het zou zijn om in de schoenen van hun personages te staan, zelfs als ze die ervaringen niet persoonlijk hebben gehad.
3. Literaire inspiratie: Schrijvers halen vaak inspiratie uit literaire bronnen, zoals klassieke werken, filosofie en psychologie, om complexe thema’s te verkennen. Ze kunnen elementen uit deze bronnen in hun eigen werk verwerken om diepte en betekenis toe te voegen.
4. Creatieve vrijheid: Fictie biedt schrijvers de vrijheid om de grenzen van de werkelijkheid te verkennen en alternatieve realiteiten te creëren. Ze kunnen gebruikmaken van symboliek, allegorieën en metaforen om abstracte concepten uit te drukken.

Kortom, hoewel Mulisch misschien geen persoonlijke ervaring had met een psychose, kon hij putten uit zijn creativiteit, verbeeldingskracht en intellectuele nieuwsgierigheid om een roman te schrijven die psychotische thema’s verkent. Schrijvers zijn vaak in staat om diepgaande inzichten te bieden in de menselijke psyche en complexe psychologische concepten te onderzoeken zonder zelf de betreffende ervaringen te hebben gehad.

You:

Als je als schrijver zelf zo’n ervaring niet zelf hebt gehad, en je weet toch met grote verbeeldingskracht een dergelijke ervaring in een fictief verhaal levensecht te beschrijven, is het dan mogelijk dat je – al schrijvend – door zo’n psychotische ervaring wordt overvallen en zelf alsnog in een psychose belandt?

ChatGPT:

Het is theoretisch mogelijk dat het intense en diepgaande proces van schrijven over een psychotische ervaring iemand zou kunnen onderdompelen in een bepaalde mentale staat of zelfs psychotische symptomen zou kunnen oproepen, maar dit is buitengewoon zeldzaam. Hier zijn enkele overwegingen:

1. Creatieve verbeelding: Schrijvers zijn vaak bedreven in het gebruiken van hun verbeeldingskracht om fictieve verhalen te creëren. Terwijl ze levendige en realistische beschrijvingen kunnen geven van psychotische ervaringen, begrijpen ze over het algemeen dat hun werk fictie is en kunnen ze een onderscheid maken tussen de verzonnen wereld en de realiteit.
2. Psychologische distantie: Schrijven over psychotische ervaringen kan een zekere psychologische distantie vereisen, waarbij de auteur in staat is om zich in te leven in de ervaringen van het personage zonder zelf volledig geabsorbeerd te raken door die ervaringen.
3. Bewustzijn en zelfcontrole: Hoewel schrijven een diepgaand creatief proces kan zijn, behouden de meeste schrijvers een zeker bewustzijn en zelfcontrole over hun gedachten en emoties tijdens het schrijven. Het is onwaarschijnlijk dat ze volledig “overvallen” worden door een psychose als gevolg van het beschrijven van psychotische thema’s.
4. Professionele ondersteuning: Als een schrijver merkt dat het schrijfproces een negatieve invloed heeft op hun mentale gezondheid, is het belangrijk om professionele ondersteuning te zoeken. Psychologen en therapeuten kunnen helpen bij het beheren van psychologische stress en emotionele reacties.

Kortom, het is extreem ongebruikelijk dat een schrijver door het beschrijven van psychotische ervaringen zelf in een psychose belandt. Schrijven is een creatieve uiting en een literair apparaat, en de meeste schrijvers hebben de vaardigheid om te scheiden tussen hun fictieve werk en hun eigen mentale toestand.

You:

Kan het omgekeerd dan zo zijn, dat de jonge schrijver met grote verbeeldingskracht door het schrijven van zo’n suggestieve roman met een levensechte weergave van een psychotische ervaring, juist door dit schrijven een psychose bij zichzelf heeft afgewend door deze ervaring af te wentelen op de fictieve hoofdpersoon? Anders gezegd, kun je door het schrijven van een roman een opkomende psychose bij jezelf bezweren?

ChatGPT:

Het is theoretisch mogelijk dat het schrijven van een roman waarin psychotische ervaringen worden beschreven, een soort van catharsis of emotionele uitlaatklep kan bieden aan een schrijver en kan helpen om psychische spanning te verminderen. Creatief schrijven kan een manier zijn om complexe emoties en gedachten te uiten en te verkennen, en het kan helpen om een gevoel van begrip en controle te bevorderen.

Echter, het schrijven van een roman op zichzelf is geen substituut voor professionele geestelijke gezondheidszorg en behandeling. Als iemand zichzelf geconfronteerd ziet met een opkomende psychose of ernstige psychische problemen, is het essentieel om professionele hulp te zoeken. Een ervaren geestelijke gezondheidswerker kan de juiste diagnostische beoordeling uitvoeren en gepaste behandeling en ondersteuning bieden.

Het is belangrijk om te benadrukken dat psychoses ernstige medische aandoeningen zijn die professionele behandeling vereisen. Hoewel creatief schrijven een nuttige uitlaatklep kan zijn voor het uiten en verkennen van emoties en ervaringen, kan het niet dienen als een effectieve behandeling voor psychotische stoornissen of andere ernstige psychische aandoeningen. Het is altijd raadzaam om professionele hulp te zoeken bij psychische gezondheidsproblemen.

You:

Maar als dit op deze wijze ‘bezweren van een psychose’ in principe mogelijk is, kan het dan zo zijn, dat deze geslaagde exercitie grote gevolgen gaat hebben voor de verdere ontwikkeling van deze jonge, getalenteerde schrijver? Sterker nog, kan het zo zijn dat hiermee het basale thema wordt geboren voor zijn gehele literaire oeuvre, dat hierna zal ontstaan?

ChatGPT:

Het is mogelijk dat het schrijven van een roman met een psychotische ervaring als centraal thema de verdere ontwikkeling van een getalenteerde schrijver kan beïnvloeden. Schrijvers halen vaak inspiratie uit persoonlijke ervaringen, onderzoek en verbeelding om hun latere werken te creëren, en een succesvolle roman kan inderdaad de basis leggen voor toekomstige literaire thema’s en benaderingen.

Als het schrijven van zo’n roman een diepgaand en persoonlijk proces is geweest, kan het schrijver helpen om zijn of haar begrip van psychologische en emotionele thema’s te verdiepen en de basis leggen voor een consistent literair oeuvre. Dit geldt vooral als de schrijver de mogelijkheid heeft om te reflecteren op de creatieve uitdrukking en feedback te ontvangen van lezers en critici.

Het is echter ook belangrijk op te merken dat schrijvers vaak evolueren en zich ontwikkelen in de loop van hun carrière. Hoewel een bepaald thema of onderwerp een basis kan vormen voor hun werk, zijn schrijvers vaak in staat om nieuwe ideeën en perspectieven te verkennen naarmate ze groeien en veranderen als kunstenaars en individuen.

Kortom, het schrijven van een roman met een psychotische ervaring als centraal thema kan zeker invloed hebben op de verdere ontwikkeling van een schrijver en zijn literaire oeuvre, maar dit is slechts een van de vele mogelijke invloeden en bronnen van inspiratie die een schrijver kan hebben.