Zwagerman en het geloof in de kunst
Geachte Huub Mous,
Vandaag ontving ik uw boek ‘De kleur van Friesland’ dat zeer imposant oogt en dat ik, voor wat betreft de hedendaagse kunst (waar ik nu eenmaal het meest in geïnteresseerd ben) zeker zal gaan lezen! Hartelijk dank voor toezending! Vriendelijke groet,
Joost Zwagerman
Dit mailtje ontving op 16 mei 2008. Ik heb Joost Zwagerman nooit persoonlijk ontmoet, maar ik heb wel meerdere malen per mail contact met hem gehad. De eerste keer was dat naar aanleiding van mijn boek De kleur van Friesland. Koos Dalstra, die Joost Zwagerman goed heeft gekend, had mij aangeraden hem een presentexemplaar toe te sturen. Hij zou het zeker gaan lezen, zei Koos, want Zwagerman las nu eenmaal alles wat los en vast zat.
Daarna zocht Zwagerman contact met mij in de tijd dat Koos Dalstra stadsdichter van Leeuwarden wilde worden. In De kleur van Friesland heb ik enige aandacht besteed aan Koos Dalstra en de dichtersgroep ‘de Maximalen’. Wonderlijk genoeg komt Joost Zwagerman ook ter sprake in mijn boek Modernisme in Lourdes, Gerard Reve en de secularisering, dat eind 2013 verscheen. Kees ‘t Hart schreef over dit boek in februari 2014 een recensie in De Groene met als kop Verlangen naar mystiek. Toen ik Kees ’t Hart later dat jaar ontmoette tijdens het feest t.g.v. zijn zeventigste verjaardag, vertelde hij mij dat hij een e-mail had ontvangen van Joost Zwagerman naar aanleiding van deze recensie in De Groene. Zwagerman vond het een zeer boeiende recensie en had mijn boek inmiddels ook besteld, zo had hij laten weten.
Wat sprak Joost Zwagerman zo aan in die recensie van Keest ’t Hart? Ik weet het niet, want ik heb het Zwagerman nooit gevraagd. Er moet iets zijn geweest wat hem geraakt heeft, en het zou mij niet verbazen als dat de volgende passage is geweest:
‘God bestaat niet, dat weten we nu wel, daar hoeven we het niet meer over te hebben, maar het verlangen blijft. Dit is de onderliggende teneur van zijn boek. En hoe ging het nu verder met de geloofsafvalligen in Nederland? Verdween de godsdienst zomaar? Zijn we allemaal atheïst geworden? Mous weigert zich neer te leggen bij het idee dat religie langzamerhand geen rol meer speelt in het voortdurende debat hier over het modernisme en het postmodernisme. Religie verdwijnt niet, stelt hij, in navolging van Jung, zodra je denkt dat ze verdwijnt, duikt ze ergens anders weer op.’
Zwagerman had aan Kees ’t Hart laten weten dat hij graag zelf ook over mijn Reve-boek zou willen schrijven, maar hij was van mening dat de recensie van ‘t Hart ‘al tamelijk definitief’ was geweest. Er is nadien ook niet meer over mijn Reve-boek geschreven, noch in de Volkskrant, noch in de NRC. Wat dat betreft had Zwagerman de situatie goed ingeschat. Uiteraard vind ik het nog altijd heel jammer, dat hij zich zelf daar nooit expliciet over heeft uitgelaten. Ik had graag willen horen wat zijn mening was over mijn Reve-boek, vooral ook omdat ik daarin nogal kritisch stelling heb genomen tegen de ideeën van Zwagerman over de mystiek van Reve.
Hoe je het ook wendt of keert, Zwagerman had – net als ik – een sterke belangstelling voor de relatie tussen kunst en religie, de gevolgen van de secularisering en de nieuwe verschijningsvormen van de mystiek. Sinds de dood van God zijn we overgeleverd op de esthetisering van het wereldbeeld en lijkt alle hoop gevestigd op de kunst. Maar kunnen we het daarmee redden? Is kunst in staat om het lijden te overstijgen in een sublieme ervaring? Kan de ziel van een mens overleven in een kunstwerk? Kan het geloof in de kunst het christelijk geloof ook daadwerkelijk vervangen? Kan de kunst ons iets leren over de dood?
Op YouTube is een registratie te zien van een lezing die Zwagerman hield over het thema ‘het geloof in de moderne kunst’ mede naar aanleiding het boek van Alain de Botton Religie voor atheïsten. Ook in die lezing kwam Zwagermans verlangen naar mystiek naar voren. Wat hij van mijn Reve-boek heeft gedacht…. ik zal het nooit meer mogen vernemen. Maar als ik zijn lezing nu terugzie, dan begrijp ik heel goed waarom hij niet over mijn boek heeft willen schrijven. Hij wist inmiddels donders goed waarover hij het had. Hij had de balans opgemaakt en dat pakte niet goed uit.
God is een plot. Anders gezegd: God is een sublieme illusie. Mark Rothko, die de religie een doorstart in de kunst wilde geven, heeft uiteindelijk zelfmoord gepleegd. Hij nam een overdosis antidepressiva, sneed zijn polsen door en bloedde dood. Nu is ook Joost Zwagerman er niet meer. Een grote leegte laat hij achter. Ook bij mij, hoewel ik hem niet als persoon heb gekend. Een paar sporen in mijn computer, dat is alles wat ik van hem terug kan vinden.
Wiersma
10 september 2015 op 00:37
“Is kunst in staat om het lijden te overstijgen in een sublieme ervaring? Kan de ziel van een mens overleven in een kunstwerk? Kan het geloof in de kunst het christelijk geloof ook daadwerkelijk vervangen? Kan de kunst ons iets leren over de dood?”
Toegegeven: erg goeie vragen.
Maar wat als je het woord kunst vervangt door wetenschap?
En wat als je deze vraag over een miljoen jaar stelt?
En wat als kunst en wetenschap fuseren? Wat deels al zo is en was uiteraard. Zelfs iets simpels als een verfkwast is immers al wetenschap.
Helaas krijg ik nergens te lezen WAAROM Zwagerman depressief was. Want om eerlijk te wezen ben ik daar wel zeer benieuwd naar.
En of: waarom heeft hij geen hulp gezocht? Of kon of wilde hij zich dat niet veroorloven: de prijs van BN’er zijn?
Of hij hij ook wel zoiets als ik: dit systeem is stuk?
Geen redden meer an?
Maar geen alternatief?
En hoe zien ‘we’ over een miljoen jaar tegen God aan?
Wat als bewezen is dat hij geen mannetje op een wolk is? Maar is opgegaan in zijn kunstwerk? Huist in het kleine en derhalve ook in het grote?
Maar dat hij helaas geen kantoor heeft, niet aanspreekbaar is, en de hemel en die 76 maagden ook al niet bestaan?
Trouwens, godsamme, je zult maar 76 maagden tevreden moeten stellen. Met al hun nukken, wensen, koopverslavingen, wisselende hormoonspiegels en stuiterkip gedrag. Ik kan redelijk managen maar 76 ongeleide projectielen is best veel. Dat lukt een goed opgeleide marinier niet eens. En trouwens. Nog een swat.
Stel er zijn inmiddels een miljard moslims naar de hemel gegaan. Waar haal je ineens 76 miljard maagden vandaan? En 324567543 miljard jurkjes, tampons, slipjes, BH’s, boerka’s en schoentjes?
Nog afgezien van Ikea kasten om al die zooi in op te bergen?
Deze ga ik later nog eens reposten, maar alvast stof tot nadenken.
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2015/09/geniaal_man_lost_refugeecrisis_op.html
Ydde Tsord
10 september 2015 op 13:14
Wiersma is gezien zijn reacties van gisteren op mij duidelijk niet in zijn sas met mijn kritiek op hem. Ik word al met “fucking” aangeschreven. Ook is hij van mening dat ik maar eens waar moet maken wie ik ben, en niet wie ik niet ben. Uiterst merkwaardig. Als er eentje is die niet wil, dat wij weten wie hij is, dan is Wiersma het wel! Hij is nog te laf om hier zijn eigen naam onder zijn teksten te zetten. Maar goed. Liedjes, die ik schrijf, schrijf ik niet onder mijn eigen naam, maar ik wil best een keer een uitzondering maken.
Zojuist heb ik een door mij geschreven liedje op YouTube gezet. Dit is een demo. Een soort proef. De uiteindelijke versie is onlangs in Liverpool opgenomen, door een Schotse zangeres. Of het een hit wordt blijft natuurlijk afwachten. De jonge dame op de foto is niet de zangeres die de eindversie heeft gezongen, maar een plaatje hoort erbij. Vanavond haal ik het weer van YouTube.
En dit is dan ook het laatste wat ik in relatie tot Wiersma hier plaats. Ik heb genoeg van complottheorieën en negatieve stemmingmakerij.
Onderstaand de link naar het liedje.
https://youtu.be/0rBDckaq9X8
Eddy Drost
10 september 2015 op 13:20
Mijn excuses, ik was vergeten mijn eigen naam hier weer neer te zetten. Overigens acht ik het niet geheel onmogelijk, dat u mij gisteren al direct ontmaskerd had 🙂
Huub Mous
10 september 2015 op 13:33
Beste Ydde Tsord, (c.q. Eddy Drost),
De grootste complottheorie ligt natuurlijk besloten in de vraag: ‘Wie is Wiersma?’ Er zijn al vele theorieën over geformuleerd, ook op dit weblog. Ik heb ooit uit uw mond mogen vernemen dat u een van de weinigen bent die weet wie Wiersma in werkelijkheid is. Wordt het niet tijd om dit complot te ontmaskeren en de ware identiteit van Wiersma te onthullen? U zou daar veel lezers van dit weblog – alsook mijzelf – een groot plezier mee doen. Zo niet, kunt u dan aangeven waarom u – als tegenstander van complottheorieën – Wiersma’s identiteit niet wilt onthullen en op deze wijze deelgenoot blijft van een complottheorie?
Met groet,
Huub Mous
Eddy Drost
10 september 2015 op 16:23
Beste Huub,
In eerste instantie denk ik toch dat Wiersma zelf eindelijk gaat inzien, dat iedereen die hier uw blog met grote regelmaat leest, er in feite recht op heeft te weten wat zijn ware identiteit is. Wiersma schrijft hier al jaren en vooral naar u toe is het hoogst onfatsoenlijk om niet onder zijn ware naam teksten te publiceren. U weet niet wie hij is, terwijl hij toch een zekere invloed heeft op uw leven. Blijkbaar is empathie hem volledig vreemd. Dat blijkt ook uit zijn vele teksten. In feite misbruikt hij uw blog om zijn gal te spuwen over zaken waar hij een overduidelijk aversie tegen heeft. U bent hetzelf die hem stilzwijgend daar toestemming voor heeft gegeven. U had hem allang voor een dilemma kunnen stellen. “Of Wiersma, jij zegt wie je bent, of ik flikker jou er vanaf.” Dat Wiersma hier nog steeds anoniem door kan gaan ligt aan u en niet aan Wiersma. Dat u de bal bij mij neerlegt houdt in feite in dat ik het probleem dat uzelf mogelijk heeft gemaakt, wordt verwacht op te knappen.
Of ik een complottheorie heb opgeroepen over Wiersma lijkt mij onjuist. Al kan de juiste interpretatie van uw tekst mij zijn ontgaan. Dat is wel vaker, tengevolge van onvoldoende kennis, het geval. Dat Wiersma zich niet kan inleven in u en alle mensen hier die benieuwd zijn naar zijn ware identiteit is voor mij onvoorstelbaar. Als hij daar een reden voor heeft, hoop ik, dat hij er u en anderen hier op dit blog op korte termijn een verklaring voor geeft. Doet hij dat niet dan heeft hij een enorm bord voor zijn kop. Laten wij in eerste instantie zijn reactie op uw en mijn reactie afwachten. Komt deze niet, kunnen u en ik beter ergens in de stad afspreken om de kwestie te bespreken. Wat op dit moment het “verstandigste” is kan ik niet beoordelen. Kunt u zich hier in vinden?
Huub Mous
10 september 2015 op 17:13
Ik kan mij hier in vinden, maar ik blijf wel zitten met één prangende vraag…..
KUNT U BEWIJZEN DAT U NIET WIERSMA BENT?
Eddy Drost
10 september 2015 op 17:30
Wees gerust, dat kan ik.
Cees Andriesse
10 september 2015 op 17:37
Beste Eddy (en niet Beste Jelle, zoals ik een vorige keer geschreven heb, verstrooid als ik kan zijn),
ik vind ook dat Wiersma zijn ware naam bekend moet maken – al heeft de man mij niet beledigd en vraag ik me af of hij zoiets alsnog van plan zou zijn. Hij lijkt rond te struinen op het wereldwijde web, daar alternatieve, onzinnige en paniekerige beweringen van op te pikken, en weinig of niets te geven om degelijk geredigeerde wetenschappelijke boeken, waarvoor je uren en uren naar de bibliotheek moet om ze uit de kast te halen en door te lezen. Dat Huub Mous een jaar of wat geleden gedacht heeft dat ik Wiersma was is al erg genoeg. Maar wie weet neemt de onbekende toch even de tijd om te lezen wat op blz 145 van mijn laatste (bij de boekhandel verkrijgbare) boekje over anonimiteit staat
namelijk dat ik ooit (in het voorjaar van 1995), woedend over een stomme bespreking van mijn beste werk, aan de tirade van Schopenhauer heb moeten denken, die de anonieme recensent uitschold voor een brutale, verachtelijke, incompetente, laffe schurk, schoft, hondsvot, ja HALUNKE.
Eddy Drost
10 september 2015 op 17:56
Beste Cees,
Of u een boemerang richting Wiersma heeft gegooid, kan ik uiteraard moeilijk beoordelen. Om morgen zijn reactie te lezen, raad ik u toch aan om dit in de nabijheid van de meest moderne hartbewakingsapparatuur te doen.
Huub Mous
10 september 2015 op 18:34
Beste Cees,
Dat ik ooit gedacht heb dat jij Wiersma zou zijn, was inderdaad schandalig, Maar ik had wel een excuus. Ten eerste, ik kende jou destijds nog niet persoonlijk. Ten tweede, ik werd op deze gedachte gebracht door een emeritus-hoogleraar (dat zijn toch mensen die je doorgaans kunt vertrouwen). Ik schreef daarover twee jaar geleden in mijn blog: Wiersma kan niet slapen.
http://www.huubmous.nl/2013/07/22/wiersma-kan-niet-slapen/
Inmiddele kan ik wel verklappen wie die emeritus-hoogleraar was die mij op deze gedachte bracht. Het was…… Philippus Breuker
Cees Andriesse
10 september 2015 op 19:38
Huub, dat Philippus Breuker het was wist ik wel. Philippus heb ik bij het Obe Postma Zeilschip ontmoet en is een door en door fatsoenlijke Fries. Wiersma, daarentegen, is een rare glibber. Het is verschrikkelijk jammer dat je gedachten naar aanleiding van de zelfmoord van Joost Zwagerman door dit soort trivialia verpest worden.
Huub Mous
10 september 2015 op 20:37
And the rest is silence….
(dat wil zeggen: het wachten is op Wiersma)
Eddy Drost
10 september 2015 op 22:28
Jeetje, John Brennan belt mij nu ook al. Wat is er aan de hand?
Keu
10 september 2015 op 23:33
Kees is al zeventig? Verbazend
Keu
10 september 2015 op 23:41
Maar toch ook weer niet als je er over nadenkt. Kees was er al t0en ik een twintiger was.
Keu
10 september 2015 op 23:50
Lang leve Kees ’t hart!
Wiersma
11 september 2015 op 01:56
Wel jongens en meisjes: zitten jullie er allemaal klaar voor?
Poten op tafel, zak chips in de ene hand en biertje wijntje in de andere? Allemaal aan de hartbewaking? Mooi!
Lets start the show.
Wel. Wat ik als ik nou gewoon Wiersma heet maar toevallig in een andere tijdzone woon. Of af en toe heen en weer pendel?
Is dat al eens bij u opgekomen? Niet? Wel. Ideetje dan?
Maar bovenal wil ik een aantal mensen toch wel bedanken voor de complimenten die ik van jullie en derden mocht ontvangen.
Huub dacht eerder al dat hij mij was, sliep zelfs onder een spanlaken om te voorkomen dat ie slaap-typte, en een emeritus- hoogleraar die ik niet ken dacht dat ik de heer Cees Andriesse was. Dus. Ik werd iig vergeleken met de Friese kunstpaus himself en een gerespecteerd wetenschapper en schrijver.
Geen slechte score. Al zeg ik het zelf.
Maar dan. Even de harde realiteit. Wie is/zijn hier begonnen met demoniseren? Of anders: negatieve input. Ikzelf??
Lees mijn eerste reactie. Staat daar iets raars?
Neen, mijne heren en dames.
Dat doet/deed u in dit geval helemaal zelf.
En dat had helemaal niet gehoeven.
Jullie maken me groter dan ik ben. Wederom niet nodig.
En trouwens, heb ik ook niet nodig en wil ik niet eens.
Maar goed. Eerst ff algemeen en dan op de man.
Ik ben maar gewoon burger. Niks bijzonders an. Mochten jullie van mening zijn dat ik complottheorist ben, ook al zo’n achterlijk woord, dan bevind ik me in bijzonder goed gezelschap. Assange, Manning, JFK, tienduizenden rechercheurs, onderzoekers, wetenschappers etc. Mensen die zich afvragen hoe dingen nu écht in elkaar zitten.
Dus met ‘complottheorist’ geeft u me alweer geweldige complimenten. Ik bloos ervan.
En verder zeg ik mijn voornaam er niet bij, overigens ooit eens helemaal niet bewust/belangrijk, maar ik krijg o.a RL informatie van derden aangereikt. En om DIE te beschermen is het beter dat ik verder anoniem blijf. Over een van die mensen is trouwens een nation wide documentaire gemaakt enige jaren terug, bij de MSM, maar ook geheel anoniem en vermomd. Deze persoon is zijn leven niet zeker als bekend wordt waar ie woont, dus mensen kap met de heksenjacht.
Mijn IRL leven verschilt nogal van mijn IVL leven.
Nu ff op de man dan.
@ Eddy: wat ik al eerder/vaker zei: doe nou eens GOED lezen. Ik heb niks geen Fucking Eddy of Ydde gezegd, maar fucking YT. Vanwege inconsistentie http(s). That all.
En verder heb ik geen teer zieltje, kom echt niet gisteren uit een ei gekropen, maar het is af en toe tenenkrullend hoe je er net- naast reaguurt. Een talent op zich.
En wen der maar an dat de wereld niet helemaal niet zo in elkaar steekt als dat je op het NOS journaal ziet of in de kerk hoort.
Verder een niet onaardig liedje. Ik hoop voor je dat het een hit wordt.
@Huub: als je vindt dat ik misbruik van je blog maak dan moet je dat maar zeggen en of me blokkeren. No hard feelings.
Wel opvallend dat je eerst denkt dat jij ik bent en je vervolgens vindt dat je je ‘schandalig’ hebt gedragen. Sorry hoor, maar komt best hypocriet over.
@Cees Andriesse: beetje jammer van uw demonisering richting mij.
Had niet gehoeven. En wie weet, heb ik die hele bibliotheek van u ook wel doorgestruind. Maar dan op internet en in boeken. Ik zeg nooit zomaar wat.
Ik had al lang het idee om u en Huub het geheim van L water en aanverwanten eens te openbaren. Te laten zien, voelen, ruiken, horen, wat het kan wat het doet. Pure magie. Mee te nemen in the rabbithole. Een stralings fysicus, een kunsthistoricus en tevens iemand die veel weet over religie en omstreken.
IDEALE combinatie voor voortschrijdend inzicht. Maar nee.
Ik geef zoiets niet gratis weg. Daar moet wel heel wat goodwill en vertrouwen achter zitten wil ik dat doen. En dat hebben jullie geniaal verprutst. Voorlopig althans.
Verkoop is gunnen he?
Maar ja, nogmaals geen teer zieltje, dus wie weet. Ooit later nog eens misschien.
Maar mede door alles wat er zoal gebeurd in de wereld en omstreken en zo heb ik iets van: doet u mij maar nieuw land.
Het oude is stuk.
Of laat ik het anders stellen: IK ben vreselijk toe aan een evolutionaire stap voorwaarts.