‘Dan gebeurde voor ons vertrek nog het volgende, dat mij zeer sterk is bijgebleven, ofschoon ik pas veel later de betekenis ervan te weten gekomen ben. (…) Slauerhoff stond voor mijn radiotoestel en vroeg geheel onverwachts: “Weet je ook hoe zo’n ding in elkaar zit?” “Zo ongeveer wel.” “Zou het mogelijk zijn,” vroeg hij toen verder, “dat iemand die ergens in de wildernis een stuk draad en een paar lampen vindt, daaruit een radioapparaat kan bouwen?” Mijn mening was: “Dan moet hij toch wel heel handig zijn.” ‘“Is het helemaal uitgesloten?” vroeg hij nadrukkelijk. Helemaal uitgesloten vond ik het ook weer niet. En daarmee was de zaak afgedaan, want voor nadere uitleg interesseerde Jan zich niet meer. Had ik toen kunnen vermoeden, dat deze vraag betrekking had op het ontwerp van een der laatste episodes van “Het leven op aarde”, ik had er stellig op gewezen, dat het alles goed en wel is zo’n toestel te maken, maar dat men ook stroom moet hebben om het te kunnen laten werken, dus grondstoffen nodig heeft om een batterij te kunnen vervaardigen.’

Aldus Albert Helman in ijn artikel Herinneringen aan Slauerhoff. In de jaren dertig moet de de opkomst van de radio voor veel mensen een indringende ervaring zijn geweest. Door sommigen moet het wellicht als tovenarij zijn ervaren. In zijn roman Het leven op aarde vertelt Slauerhoff het verhaal van een zekere Cameron die reis onderneemt naar China. Die verdwaalt daarbij  niet allen letterlijk in de tijd – zijn ziel verenigt zich met een de ziel van Portugees dichte die al eeuwen dood is – maar voert uiteindelijk ook een bijna magisch experiment uit met het moderne medium radio. Cameron krijgt van de Chinese autoriteiten de opdracht een radiotoestel  te bouwen, waar hij wonderwel in slaagt, ook al heeft hij nauwelijks materiaal voor handen, zelfs geen elektriciteit. Tijdens de demonstratie van het apparaat wordt het nieuws bekend, dat er dat er een gele vloed uit de waterbron spuit die in opdracht van Cameron was aangeboord. De radio lijkt betoverd te zijn en moet dan ook terstond vernietigd worden. Er klinken allerlei geluiden, de stemmen van dictators bijvoorbeeld en een Duitse symfonie. Het is alsof Slauerhoff wil laten zien dat de radio het medium bij uitstek is voor eigentijdse dictators. De opkomst van het fascisme ging gepaard met de doorbraak van radio. Zonder radio was Hitler geen Hitler geweest.

Wonderlijk genoeg doen de signalen, die bij deze experimentele radio-uitzending ontvangen werden, sterk denken aan de film Contact (1997). In deze film is een astronoom – gespeeld door Jodi Foster- op zoek naar signalen van buitenaardse oorsprong. Als kind al had ze een radiotoestel waarmee ze experimenten uitvoerde om met haar overleden vader in contact te komen. Dit experiment zet ze door nu ze de beschikking heeft over radioscopen die tot in de uithoeken van het heelal signalen kunnen opvangen. Bij het eerste contact dat ze krijgt komen oude filmopnamen in beeld van een toespraak van Adolf Hitler tijdens de Olympische Spelen in 1936,. Uiteindelijk blijkt dat in deze opnamen versleutelde codes bevinden voor een bouwtekening voor een tijdmachine, een transportmiddel naar een plek in het heelal, die zich lichtjaren ver in het verleden bevindt. Toen ik de film laatst terugzag, verbaasde ik mij over het archetypisch karakter van dit gegeven. Elk nieuw medium roept de illusie op dat we ons op een bijna magische manier kunnen verplaatsen in de tijd.

De reade tried giet oer sosjale media. Hoe écht binne de sosjale kontakten fia Hyves of oare kompjûternetwurken? Huub Mous jout syn miening.

Aldus stond gisteren te lezen op de site van Omrop Fryslân. In het programma Omnium werd het thema opgepakt, waar ik nu al een aantal dagen over aan het schrijven ben op dit weblog. Wat is het verschil tussen echt en onecht op internet? Karen Bies stelde me een aantal vragen en ik gaf antwoord. Onderwijl realiseerde ik mij hoe onecht deze situatie eigenlijk was. Wat ik zei was live te volgen op de radio, maar ik zat zelf in de studio. Dat een radio mijn stem over grote afstanden kan verspreiden in het hier en nu heeft iets magisch. Alsof mijn ziel zich als één druppel olie eindeloos kan verspreiden op het weidse oppervlak van een oceaan. En opeens moest ik aan Slauerhoff denken, aan zijn experiment met dat radiotoestel in het verre China. De ruimte is de ruimte  niet meer en de tijd niet de tijd. ‘Alleen op internet kan ik wonen….’

Tijd was voor Slauerhoff een gevangenis, maar ook een oceaan van oneindigheid. Aan onze gebondenheid aan tijd en ruimte kunnen wij alleen ontkomen door haar te aanvaarden en ten diepste te ondergaan of er voortdurend voor op de vlucht te zijn. Alles achter je hebben en toch voortleven, dat is een intrinsiek onvervulbaar verlangen, een onmogelijke vorm van het bestaan, zoals het ook per definitie is uitgesloten dat je ooit in een gedicht ooit zult kunnen wonen, laat staan op internet. Het leven valt niet samen met de literatuur, hoezeer Slauerhoff er ook naar verlangde om die twee registers van tijd in elkaar te schuiven en uiteindelijk volledig samen te laten vallen in een staat van absolute vervulling. Zo is het ook met internet. Op internet kun je niet wonen.

Ik sprak op de radio over de nieuw we sociale media en ik schrijf er nu over op dit weblog. Sociale media als facebook, twitter en hyves doen niet alleen ruimte en tijd van aard veranderen, ze brengen ook dictators ten val. Video killed the radiostar, but faceboek kills the dictators. We leven in een tijd die gekenmerkt wordt door ‘de gelijktijdigheid van het ongelijktijdige’, maar ook door het voortbestaan van het verleden in het heden, en zelfs door het voortbestaan van het heden in de toekomst. Wie de uitzending van Omnium niet heeft gehoord, kan dat nog altijd doen op internet. Uitzending gemist lijkt een metafoor te worden voor de ingrijpende ervaring dat niets voortaan meer te missen valt. Alles is voortaan altijd en overal voor handen. Vroeger kon je nog wel eens zeggen dat je iets per ongeluk gemist had, maar dat kan niet meer. De technologie van de nieuwe media heeft elke vluchtweg afgesneden.

Je kunt de telefoon niet meer uitzetten, want een e-mail komt altijd aan. Alleen lees je het bericht op een ander moment, zoals je ook een uitzending bekijkt op een tijdstip dat het je uitkomt. De media doen aan ‘tijdspreiding’ met het gevolg dat er geen tijd meer resteert waarin niets meer gebeurt. De 24-uurs economie heeft elk uur productief gemaakt. De koopzondag heeft het shoppen tot een eeuwigdurende bezigheid getransformeerd. Alles gebeurt tegelijk, en nooit meer synchroon op één moment. De gelijktijdigheid van het ongelijktijdige splijt de wereld in een oneindig pluralisme. Er is niet meer één werkelijkheid, maar er zijn voortaan talloze werkelijkheden naast elkaar. De wereld versplintert en wordt één. Dat is de vreemde paradox die de nieuwe media teweeg brengen.

‘Beam me up. Scotty’ van Star Trek is de ultieme droom van de techniek. Er bestaat straks geen afstand meer. Je kunt dan tot in de verste uithoeken van het heelal gelijktijdig opduiken, door je eigen lichaam radiografisch te laten ‘verzenden’ in de ruimte. Aanwezigheid in het hier en nu is slechts een golfpatroon van elementaire deeltjes dat heel goed overgeplaatst kan worden naar elders. Het gevolg is dat er geen pauze meer zal bestaan. Met de ultieme verdwijning van de reistijd zal ook elk moment van rust uit de wereld verwijderd zijn. ‘De wereld gaat aan vlijt ten onder’, zoals Max Dendermonde al in de jaren vijftig voorspelde. Met andere woorden, de ‘gelijktijdigheid van het ongelijktijdige’ is niet een nieuw fenomeen, maar er is wel iets nieuws mee aan de hand. Het fenomeen grijpt steeds meer om zich heen. Uitzending gemist is een metafoor voor de nieuwe ervaring dat het ‘hier en nu’ zijn urgentie verliest. Je kunt alles zien wat geweest is. Vluchten kan niet meer. We leven in een tijd waarin het heden voor eeuwig blijft voortbestaan. Of zoals Slauerhoff schreef in zijn laatste zin van Het verboden rijk:

‘Een der nimmer bewusten van de miljoenen te zijn  – welk een geluk: of  als dat onbereikbaar is, een die alles weet, alles achter zich heeft en toch voortleeft.