Woeste hoogten in Bakhuizen

Dit is mijn grootmoeder: Beppe, zoals ze bij ons thuis werd genoemd. Eigenlijk heette ze Cornelia Dölle. Rare naam, Dölle, maar het is niet anders. Ze overleed op 2 juli 1960 en was toen 87 jaar. Ik kan me dat nog goed herinneren. Er kwam ’s ochtends vroeg telefoon uit Friesland. Mijn vader stond nog […]

Lees de rest

In het labyrint van de twijfel

‘Ik ben het met Professor Rümke eens, die schrijft: ‘Principieel godsdienstig ongeloof is in algemene zin geen ongeloof, integendeel: het heeft de typische structuur van geloof, met dezelfde ontaardingsverschijnselen als verstarring, bekrompenheid, minachting voor andersdenkenden, tot fanatisme & vervolging toe. Waar ben jij allemaal zo zeker van, inzonderheid aangaande wie er met een bord loopt? […]

Lees de rest

Het Lourdes van mijn vader

Ik ben vier keer in Lourdes geweest. In 1962, 1963, 1965 en 2012. Mijn ouders veel vaker. Mijn moeder misschien wel tien keer. In de jaren twintig al ging zij als ziekenverzorgster mee met de bedevaarttrein. Eind jaren twintig leerde zij mijn vader kennen. Toen moet ook bovenstaande foto in Lourdes zijn genomen. Mijn vader […]

Lees de rest

De mantel der liefde rond Anna Terruwe

Marit Monteneiro publiceerde onlangs een biografie van Anna Terruwe (1911-2004)  – Leven voor een leer. Het is een doorwrochte studie van meer dan 700 pagina’s, die tot nog toe met lovende recensies is ontvangen. Al in 1981 schreef de theoloog Willem Grossouw (1906-1990) ) in zijn autobiografie Alles is van U over de intense contacten die […]

Lees de rest

Summer Nights

  Onderstaand verhaal verscheen eerder in het tijdschrift Trotwaer, jaargang 33 (2001) onder de titel Een verhaal zonder wind of wolken. Hoofdredacteur Jan Pieter Janzen (1945-2005) had mij gevraagd om een verhaal te schijven over een boek dat belangrijk is geweest in een beslissende fase van mijn leven. Ik koos voor Telemachus in het dorp […]

Lees de rest

Fenomenologie van het puzzelen

(foto: Anske Smit) Hoe kun je ooit een ordening aanbrengen in die wanordelijke stroom van herinneringen die een mensenleven blijkt te zijn als men terugkijkt naar het verleden? Op bovenstaande foto is Bram Peper (1940-2022) te zien bij de Reve-herdenking in de Sint Vituskerk in Blauwhuis op 8 zondag december 2013. Als je goed kijkt […]

Lees de rest

Ad Maiorem Dei Gloriam

Het is 27 juni 1969. Plaats van handeling: de kapel van het Sint Ignatiuscollege te Amsterdam. Jos Vrijburg, pater jezuïet en leraar godsdienst aan het Ignatiuscollege, trouwt met Anemiek Reymer. Het was voor het eerst dat een katholieke priester in het huwelijk trad zonder de intentie om uit het ambt te treden. De kwestie liep […]

Lees de rest

Mysticus zonder God

“ Jaren geleden is door literatuurcritici en aan de universiteit werkzame neerlandici de indruk gewekt als zouden de Nederlandse letteren van de twintigste eeuw vrijgemaakt zijn, van religie wel te verstaan. Uitgesproken protestantse en katholieke auteurs krijgen in literatuurgeschiedenissen stelselmatig een plaatsje aan de periferie toegewezen. Gecanoniseerde ouevres werden zoveel mogelijk van een christelijke inslag […]

Lees de rest

Een leeg hoofd voor een volle zaal

Ik had vannacht een bijzondere droom. Ik stond op een podium tegenover een zaal vol mensen die ik probeerde ergens van te overtuigen. Wat dat was, weet ik niet meer. Hoe ik ook aandrong, het lukte me niet. De groep ging gewoon zijn eigen gang. Deze mensen hadden mijn raadgevingen helemaal niet nodig. De zaal […]

Lees de rest

Poëzie is heimwee

Veertig jaar lang woonde ik in een buurt van Leeuwarden die in het begin van de vorige eeuw is gebouwd, de Oranjewijk. ‘Tussen spoor en kanaal, wat gebeurt daar allemaal?’ zo heette ooit het periodiek van de wijkvereniging aldaar. Maar het moet gezegd, zoveel gebeurt er nu ook weer niet in deze monumentale wijk. Ik […]

Lees de rest

Seksuele ellende na de oorlog

‘Hans Lodeizen realiseerde zich ook als homoseksueel in zijn vaderland nog een gemaskerd leven te moeten leiden. Iedereen zette zich in voor de wederopbouw en industrialisatie van Nederland, maar van een modernisering op het gebied van de zeden zou nog lang geen sprake zijn. Integendeel. De overheid maakte zich zorgen over de roes van normloosheid, […]

Lees de rest

Een roomse babyboomer

Onlangs vond ik een paar negatieven van foto’s terug die ik mij niet meer kon herinneren. Ik heb ze laten afdrukken en zo zag ik deze foto. Ik heb altijd gedacht dat er geen babyfoto’s van mij bestonden. Maar deze is er nog. Hij moet begin 1948 zijn gemaakt in de erker van mijn ouderlijk […]

Lees de rest

Buiten huilt de wind om het huis

Het is 1 december 1948 en ik ben jarig. Het is mijn eerste verjaardag. Het moet mijn moeder zijn geweest die op het idee kwam om mij mee te nemen naar de fotograaf op de hoek van de Munt en de Kalverstraat. Zelf vond ik het niet zo’n best idee, zo te zien. Ik kijk […]

Lees de rest

Kind van de Wederopbouw

Dit is mijn moeder met twee van mijn jongste zusters, Lucie en Trees. Mijn moeder heeft een kat op haar schouder. Die heette Mickey, want al onze katten thuis hebben altijd Mickey geheten. Het bijzondere van deze foto is, dat ik er niet op sta. Dat kon ook niet, want ik was nog niet geboren. […]

Lees de rest

Terug in mijn geboortehuis

Johannes van der Waalsstraat 33, vanuit het dakraam in 1978 Ik ben geboren in een doodgewone bovenwoning, een stulpje voor de middenklasse, voor een ambtenaar zoals mijn vader zoals er zovelen waren in die tijd. Duizend in een dozijn, meer was het niet. Maar dit bescheiden geboortehuis is nu een gewild eldorado, waar elke vermogende […]

Lees de rest

Quia absurdum in Amsterdam

Hans Kraan en ik op het Spui in Amsterdam bij de rellen tijdens de Maagdenhuisbezetting, mei 1969 (foto: de Volkskrant). Ik mag de oorlog dan niet hebben meegemaakt, de jaren zestig heb ik redelijk intensief beleefd. Sterker nog, die jaren zitten als dikke ringen in de boomstam van mijn leven. Eigenlijk is dat roerige decennium […]

Lees de rest

Ooit hield ik van het Museumplein

Museumplein in de jaren vijftig, met rechts: de onthulling van het beeld van Vincent van Gogh in 1962 (Foto’s Beeldbank Stadsarchief Amsterdam)   Begin jaren zestig was ik vaak op het Museumplein in Amsterdam. Het Ignatiuscollege aan de Hobbemakade was daar niet ver vandaan. Zo kan ik me nog goed herinneren dat op het Museumplein bij […]

Lees de rest

Heimwee naar het heden

‘Als velen heb ik geregeld over het eindexamen gedroomd. Maar 
de meest sprekende droom was toch wel deze: ik stond voor de deur 
van de school en daar werden door een pater boeken en schriften uitgedeeld. Onderwijs als een vorm van charitas. Die andere wereld was 
wat de Concertgebouwbuurt heette. Een paar van mijn beste […]

Lees de rest

De zachte lagen van de ziel

Saffierstraat in de jaren twintig ( foto Beeldbank Stadsarchief Amsterdam) ‘Huub Mous is een lichtelijk karakterloos persoon, een vriendjes-aaier, arrogante akela van een kliekje salonkunstenaars.’ Deze woorden vond ik enige tijd geleden in mijn mailbox. Retour afzender, denk ik in zo’n geval. Maar wie was de afzender?   Even dacht ik dat ik hierop kon reageren, […]

Lees de rest

Dromen in de Indische buurt

Borneostraat 30-34, met rechts het Timorplein. Gezien vanaf de derde etage van de Technische school, Timorplein 21. ( Foto Beeldbank Stadsarchief Amsterdam) . ‘Het is of onze jeugdherinneringen zorgvuldig in ons onderbewustzijn opgeborgen liggen als de waardepapieren in de kelders van een bankgebouw. Zij wachten daar rustig totdat een stoutmoedige bankrover hen uit hun isolement […]

Lees de rest

Waar de klok altijd stilstond

I used to live in New York CityEvery thing there was dark and dirtyOutside my window was a steepleWith a clock that always said 12:30 Aldus zongen The Mamas and the Papas in de jaren zestig. Twelve thirty heette het liedje. ‘Uit het raam keek je uit op een torenspits, met een klok die altijd […]

Lees de rest

Dwalen door de Helmersbuurt

In de Helmersbuurt in Amsterdam stond ooit het Wilhelmina Gasthuis, dat in de volksmond ‘het WG’ werd genoemd. Vooral Paviljoen 3 was een begrip. Als je gek was ging je naar ‘Paviljoen 3’. Ik herinner mij het oude WG vooral door mijn jongste zus Trees, die in 1956 hier werd opgenomen om een zware hersenoperatie […]

Lees de rest

Far West in Amsterdam

( Foto: Het geheugen van Nederland) Het is eind jaren vijftig. Aan de rand van Amsterdam worden de Westelijke Tuinsteden gebouwd. Op een strook opgespoten land voetballen een paar  jongens.  Op de achtergrond zie je nog de oude bebouwing.  Op het zand zullen weldra moderne flats verschijnen. Kale woonblokken, steeds maar weer hetzelfde. Sommige achter […]

Lees de rest

Vestdijk in Amsterdam

Foto: De Pilsener Club (De Engelse Reet) in de Begijnensteeg (Bron: Stadsarchief Amsterdam) ‘Als dit universum in zijn uiterst complexe orde en precisie het resultaat van een blind toeval zou zijn, dan is dat net zo geloofwaardig als wanneer een drukkerij explodeert en alle druklettertjes weer op de grond terecht komen in de voltooide en […]

Lees de rest

Mooie vrede op de Apollolaan

‘Tussen de puinhopen voel ik mij prettig, ergens anders hoor ik niet thuis,’ zegt Arthur Muttah in De tranen der acacia’s van W.F. Hermans. Die puinhopen werden na de oorlog snel opgeruimd. In de jaren vijftig was er geen mooiere buurt in Nederland dan het Amsterdam-Zuid, waar ik al mijn schooljaren heb doorgebracht. De sporen […]

Lees de rest

Waar mijn jeugd leek stil te staan

Eerst dankzij het bewustzijn komt het niets in de wereld. In de angst ontdekt het bewustzijn zichzelf als een onbestemde vrijheid die is losgeslagen van elke geborgenheid. Het leven is onbestendig. In de moederschot bestond geen angst, alleen een onschuldig kabaal van klotsende geluiden. Ik weet niet precies wanneer de angst in mijn kinderjaren is […]

Lees de rest

Nutteloosheid in Oud-Zuid

Nutteloosheid wordt steeds zeldzamer. Nutteloze kennis dus ook. Ik hou van nutteloze kennis. Nutteloze vragen die tot tot nutteloze antwoorden leiden hebben iets Zen-achtigs. Ze maken het leven lichter. Door de mogelijkheid van het nutteloze tot het eind toe open te houden, wordt zelfs de dood wat meer aanvaardbaar. Stop making sense! `De zinloze vraag […]

Lees de rest

De buurt waar ik ben grootgebracht

Eergisteren kreeg ik een mailtje van Frank van Kolfschooten. (zie: hier) Van hem heb ik het boek De koningin van Plan Zuid. Geschiedenissen uit de Beethovenstraat (1997) in mijn boekenkast staan. ( Zie mijn blog: De poëzie van een straatnaam) Momenteel is hij een bundel aan het samenstellen onder de titel Mijn Amsterdam-Zuid, die dit […]

Lees de rest

Het Amsterdam van Kees Fens

De O.L.-Vrouwe van Altijddurende Bijstandkerk in de Chasséstraat in Amsterdam West kerk dateert uit 1926, de hoogtijdagen van het Rijke Roomse Leven. De architect was K.P. Tholens, die meerdere kerken in Amsterdam heeft ontworpen, ook na de oorlog nog. Zo is ook de Christus Koningkerk in de Watergraafsmeer van zijn hand, de kerk waar ik zelf ook […]

Lees de rest

De tijd neemt zijn tijd

Uitzicht vanuit het Picasso-Museum in Parijs, februari 2019. Als kind bestudeerde ik vaak de plattegrond van Amsterdam. Zo ontdekte ik tussen de Ing. Lelylaan en de Sloterplas een klein rond lopend straatje, het zogeheten Colenbrandershof. Ik ben daar op een vrije woensdagmiddag nog eens naar toe gefietst om de situatie ter plekke in ogenschouw te […]

Lees de rest

Overal en nergens

De waan wordt niet veroorzaakt door een gebrek aan informatie, maar door een overload. Wat betekent dat? Het is niet een teveel aan input waardoor de geest ontspoort, maar door een gebrek aan samenhang in wat er op hem afkomt. Maar wat is dan het verband der dingen in wat er op hem afkomt? In […]

Lees de rest

Christendom en het morele kompas

‘Ik zeg zeer opzettelijk, dat de christelijke godsdienst, zoals ze is georganiseerd in haar kerken, de voornaamste vijand van de morele vooruitgang in de wereld is geweest en nog is. Ik geloof dat godsdienst in de eerste plaatst en in hoofdzaak is gebaseerd op vrees.’ Aldus verklaarde Bertrand Russell in 1927. Deze woorden spreken mij aan, […]

Lees de rest

De tijd die zich herhaalt in wartaal

In een psychose kan soms een gevoel van almacht worden ervaren, waarbij het idee ontstaat dat je zelf de architect bent van je  eigen werkelijkheid, of dat je een buitengewone kracht of controle kunt uitoefenen over je eigen gedachten en omgeving. Dit kan dan ongemerkt leiden tot een geestestoestand waarin je ervan overtuigd raakt dat […]

Lees de rest

In het spoor van de tijd zelf

Harry Mulisch was een schrijver wiens werk sterk beïnvloed werd door de Tweede Wereldoorlog, de tijd waarin hij opgroeide. Van hem is minder bekend dat hij op zijn tweeëntwintigste jaar een psychotische episode heeft gekend. In beschouwingen over zijn werk wordt dit dramatische gebeuren doorgaans slechts summier vermeld. Toch heeft hij hier meerdere malen zelf over […]

Lees de rest

Het geheugen en de materie

Toen ik in de jaren zeventig kunstgeschiedenis studeerde, had je nog een kandidaatsexamen. Voor kunstgeschiedenis bestond dat examen uit twee delen: kunstgeschiedenis en klassieke archeologie. Voor kunstgeschiedenis moest je drie mondelinge examens afleggen, respectievelijk in de Middeleeuwen, Renaissance en de Nieuwere Tijd na 1800. Daarin moet je ook je hoofdvak kiezen voor de doctoraal, tenminste […]

Lees de rest

Vestdijk en de minnaars van de wolken

‘Wanneer men afziet van grove uitspattingen en gewoonteprostitutie (tempelprostitutie), waarin deze sacrale promiscuïteit gemakkelijk ontaarden kan, is het immers het beleven van de liefde in gemeenschap, dat hier beslissend is geworden: men maakt elkaar gelukkig, men maakt zoveel mogelijk mensen gelukkig! Vooral rondom de sociaal-religieuze ideologieën, die in hoofdzaak op de gelijkheidsgedachte berusten, moet men […]

Lees de rest

De nieuwe ruimte voor de waan

Vorig jaar bezocht ik de Scuola San Rocco in Venetië om daar de plafondschilderingen van Tintoretto te zien. Sinds 1972 was ik hier niet meer geweest. Opnieuw raakte ik diep onder de indruk van de duizelingwekkende ruimte die zich opende voor mijn ogen, een ruimte waar de hemelpoort wijd open leek te staan. Wat voor […]

Lees de rest

Schrijven om niet te hoeven leven

Het boek Afscheid van Simon werd geschreven door de weduwe van Vestdijk: Mieke Vestdijk-Van der Hoeven. Het zijn onderhoudend geschreven memoires die een goede aanvulling vormen op de Vestdijk-biografieën van Hans Visser en Wim Hazeu. Het exemplaar het boek dat ik zelf ooit kocht is gesigneerd is door the widow herself. Het boek beslaat voornamelijk de periode […]

Lees de rest

Hoe God met de dorpsgek verdween

Het statistisch gegeven dat er op het platteland relatief veel suïcides voorkomen, vormde een belangrijk uitgangspunt voor het boek De laatste dagen van de dorpsgek van Anne-Goaitske Breteler.  Deze helder geschreven studie naar de ‘geestelijke gezondheid op het platteland’ is inmiddels in meerdere recensies met lof overladen. En terecht. Het is een prachtig boek. De stijl is helder […]

Lees de rest

De waan van de nabootsing

‘ Als de Grieken tirannen zijn, zijn de Duitsers voorbestemde slaven. Griekenland heeft de hele ontwikkeling van de moderne beschaving ingrijpend veranderd en heeft haar denken, haar normen, haar literaire vormen, haar beelden, haar visioenen en dromen overal waar ze bekend werd, opgelegd. Maar Duitsland is het ultieme voorbeeld van haar triomfantelijke spirituele tirannie. De […]

Lees de rest