Jung in Ravenna
Rara wat is dit? Een steen? Een sieraad? Nee, niets van dat al. Het is een venster van albast in het Mausoleum van Galla Placidia in Ravenna. Vorige week om deze tijd stond ik ervoor en keek ernaar. Opeens herinnerde ik mij dat ik hier ooit iets over gelezen had in de autobiografie van Jung Herinneringen, dromen gedachten (1961). Thuisgekomen ben ik dan ook meteen gaan lezen. En inderdaad, Jung wijdt een heel hoofdstuk aan zijn bezoek aan Ravenna. Het Mausoleum van Galla Placidia bezocht hij voor het eerst in 1912. Toen al kwam hij onder de indruk van deze raadselachtige ruimte die versierd is met prachtige mozaïeken. Zo’n tien jaar later bezocht Jung opnieuw Ravenna en weer kwam hij juist in deze ruimte onder de indruk van de geheimzinnige sfeer. Wat hij daarna beleefde tart elke beschrijving.
Jung bezocht vervolgens het Baptisterium der Orthodoxen dat zich even verderop in de stad bevindt. Hij bekeek ook daar de mozaïeken en besprak ze uitvoerig met de dame die hem vergezelde. Vooral vier grote mozaïeken intrigeerden hem uitermate. Ze stelden Bijbelse taferelen voor: de doop in de Jordaan, de tocht door de Rode Zee, Naämans reiniging van de melaatsen en Christus die de bijna verdrinkende Petrus de hand reikt. Jung wilde foto’s van deze mozaïeken kopen, maar hij kon die zo gauw niet vinden en besloot ze later thuis vanuit Zürich na te bestellen. Thuisgekomen ontdekte hij echter dat de mozaïeken, die hij met eigen ogen gezien had en zo nauwkeurig met zijn reisgenote had besproken, helemaal niet bestaan. Ook niet in een ander kerk in Ravenna. Ze zijn er gewoon niet. Hij had ze gehallucineerd of iets wat daarop lijkt, want hallucineren doe je doorgaans niet met zijn tweeën. Ook zijn reisgenote kon zich exact de vier voorstellingen herinneren.
Het is al met al een merkwaardig gebeuren dat meer schijnt voor te komen. Het fenomeen wordt ook wel een timelapse genoemd. Het bewustzijn van Jung slipte even buiten de tijd en zag iets wat in werkelijkheid niet bestaat. Zelf verklaart hij dit wonderlijke verschijnsel door te verwijzen naar de persoon van keizerin Galla Placidia, die een van de merkwaardigste vrouwen is geweest uit de late Oudheid. ‘De figuur van Galla Placidia,’ zo schrijft Jung, ‘had mij bijzonder getroffen en ik had mij dikwijls afgevraagd welk een leven deze uiterst beschaafde en door verschillende culturen gevormde vrouw aan de zijde van een barbarenvorst moet hebben geleid.’ Jung zou zijn eigen Anima (het vrouwelijk gedeelte van zijn ziel) op deze historische figuur geprojecteerd hebben, waardoor de spontane schepping uit zijn onbewuste kon ontstaan. De Bijbelse voorstellingen, die hij in zijn verbeelding zag, verbeeldden op symbolische wijze de integratie van het onbewuste, waardoor zijn complexe persoonlijkheid uiteindelijk een eenheid kon gaan vormen.
Het is een staaltje hogere dieptepsychologie die voor niet-ingewijden zeer ongeloofwaardig overkomt. Jung had meer last van dot soort visionaire ervaringen en in zijn autobiografie doet hij daar ook uitgebreid verslag van. Deirde Blair, die een lijvige biografie aan Jung heeft gewijd (Jung, een biografie, 2003) plaatst overigens een aantal vraagtekens bij de visioenen die in de autobiografie uitvoerig aan bod komen. Herinneringen, dromen gedachten verscheen na Jungs dood onder redactie van Aniella Jaffé, die de herinneringen optekende na lange gesprekken met Jung. Alleen de eerste hoofdstukken werden door Jung zelf geautoriseerd.
Toch blijft het een vreemde geschiedenis, dat bezoek aan Ravenna. Wonderlijk is ook, dat ik me het hele verhaal na 39 jaar opeens herinnerde, toen ik vorige week zelf ik in levende lijve voor het albasten venster in Ravenna stond. Ik las de autobiografie van Jung voor het eerst in 1970. Dit boek was destijds beslissend voor mijn besluit om kunstgeschiedenis te gaan studeren, een keuze waar ik nooit spijt van gehad heb. Het rare alleen is dat Jung dit albasten venster in zijn autobiografie helemaal niet noemt, terwijl het geheimzinnige licht, dat hierdoor naar binnenvalt, bij mij juist de trigger vormde, waardoor het verhaal opnieuw uit een ver verleden opdook in mijn bewustzijn.