Binnen de islamitische wereld is woedend gereageerd op uitspraken van paus Benedictus XVI over de islam. De paus maakte de gewraakte opmerkingen tijdens een rede op de universiteit van Regensburg. In zijn toespraak ging hij in op de verschillen tussen de islam en het christendom en de relatie tussen geweld en het geloof. Hij citeerde daarbij de 14e-eeuwse byzantijnse keizer Manuel II Palaeologos, die zei: “Laat mij zien wat voor nieuwe dingen Mohammed heeft gebracht, en jij zult alleen slechte en inhumane dingen vinden, zoals dat hij heeft voorgeschreven het geloof dat hij predikte, met het zwaard te verspreiden.”

Je kunt je afvragen of dit wel een handig citaat is. De paus wast immers zijn handen in onschuld als het gaat om de eigen gewelddadige historie van het christendom. In naam van zijn ambt – de vertegenwoordiging van Christus op aarde – zijn er in de Middeleeuwen bloedige kruistochten ondernomen om Jeruzalem uit de klauwen van de Moren te verlossen. In de zestiende eeuw hebben uiterst gewelddadige Spanjaarden in naam van de christelijke God hele beschavingen van de aardbodem weggevaagd. Als het gaat om het verleden hebben christenen evenveel, zo niet meer bloed aan hun handen dan moslims. Gewelddadigheid is geen exclusieve eigenschap van de islam. Geweld is eigen aan elke monotheïstisch religie. Christenen zijn wat dat betreft geen spat beter dan moslims of joden.

In zijn boek Ongelovigen, het conflict tussen christendom en Islam reconstrueert de historicus Andrew Wheatcroft het proces van wederzijdse beeldvorming tussen christenen en moslims door de eeuwen heen. Het is een verhaal waar je niet vrolijk van wordt. Op een paar uitzonderingen na van vreedzame coëxistentie is het een geschiedenis van verkettering over en weer. Er gaapt een diepe kloof tussen deze twee monotheïstische religies, een kloof die historisch verankerd is. Woorden en begrippen slepen als kometen een staart van connotaties met zich mee. De taal zelf lijkt de haat telkens weer op te stoken. Woorden als ‘jihad’ en ‘crusade’ (kruistocht) zijn gemunt in historische situaties vanuit diametraal verschillende perspectieven. Binnen die voortdurende botsing van verschillende zienswijzen lijkt de historische waarheid ongrijpbaar te worden voor wie haar objectief wil reconstrueren.

Zo is het woord ‘kruistocht’ in de loop van de geschiedenis ingrijpend van betekenis veranderd. ‘Kruistsocht’ is langzaamaan het spiegelbeeld van het islamistiche woord ‘jihad’ geworden. Pas in de negentiende eeuw kregen beide woorden die twee parallelle betekenissen. Enerzijds werd ‘kruistocht’ een technische term ter aanduiding van ‘van de historische kruistocht in het Midden Oosten’, die daarvoor verscheidene benamingen had gehad. Anderzijds werd ‘kruistocht’ een synoniem voor een fel leven voor een goede zaak. Thomas Jefferson gebruikte het woord waarschijnlijk het eerst in die betekenis in zijn ‘kruistocht tegen de onwetendheid.’ Deze connectie van humane strijdbaarheid had een sterke connectie met oudere christelijke waarden die in de historische ‘kruistochten’ verdedigd werden.

Ook het woord ‘jihad’ heeft een betekenisverandering ondergaan. Oorspronkelijk betekende ‘jihad’ een volledige overgave van de moslim aan het geloof. Dat wil zeggen een strijdbare houding aannemen om je eigen geloof staande te houden ‘in je zelf’, dus niet zozeer door de gewelddadige bekering van anderen. Vanuit het westen wordt telkens weer de gewelddadige kern van de islam benadrukt die in het woord ‘jihad’ besloten zou liggen. Dat is een hardnekkig misverstand, zo niet een diep verankerd vooroordeel, waar ook Karen Armstrong op wijst in haar boek over het fundamentalisme.

Westerlingen zijn evenals christenen geneigd vooral de splinter in andermans ogen te zien, maar niet de balk die hun eigen blikveld belemmert. De gewelddadige kern van woord kruistocht is nog altijd aanwezig bij de verdedigers van westerse waarden als vrijheid en democratie. The ‘crusade against terrorism’, die door Bush jr. is afgeroepen, is even gewelddadig, zo niet gewelddadiger dan het geweld dat Mohammed ooit gepredikt zou hebben. Zelfs folteringen vormen geen obstakel meer. Het zou deze paus gesierd hebben, als hij zich beperkt had tot de actualiteit zonder zich te verstrikken in Middeleeuwse geleerdheid die het historisch beeld van de islam eerder verduistert dan verheldert.