Sinds Donald Trump in Amerika aan de macht is, lijkt het alsof ik opnieuw Hendrik IV van Pirandello zie, maar ditmaal niet op toneel, zoals ooit met Ko van Dijk, maar in het volle daglicht van de Amerikaanse werkelijkheid. De parallellen zijn huiveringwekkend. Want wat Pirandello ooit liet zien in zijn toneelstuk over een man die niet meer wist waar de werkelijkheid ophield en de waan begon, voltrekt zich nu opnieuw, maar op het toneel van de wereldpolitiek.
Trump lijkt de rol van Hendrik IV te hebben overgenomen: een president die ooit met bravoure te paard de wereld inreed, maar onderweg viel en waanzinnig werd. Sindsdien leeft hij in een decor dat op zijn bevel is opgebouwd, een modern kasteel van spiegels, goud en glitter. Hij regeert over zijn hofhouding van adviseurs, journalisten, familieleden en volgelingen, die allen zijn waan zorgvuldig in stand houden. Ze noemen het loyaliteit, maar het is medeplichtigheid aan een illusie.Maar de waanzin weer groot, zo luidt het devies van Hendrik IV in zijn eigen waanpaleis vol balzalen en gedienstige lakeien.
Zoals bij Pirandello’s keizer is de grens tussen waan en werkelijkheid hier langzaam vervaagd. Niemand weet meer wat gespeeld is en wat echt. Trump zelf evenmin. Hij leeft in een wereld waarin hij de geschiedenis herschrijft alsof het een televisiescript is, waarin nederlagen overwinningen worden en leugens waarheden. Zijn hofhouding spreekt hem niet tegen — uit angst, berekening en uit pure afhankelijkheid. De macht van zijn waan is groter dan welke rede ook. Hij is de keizer van zijn eigen waanzinnige rijk. De waan heerst en niemand durft haar ban te verbreken.
Pirandello liet zien dat waanzin niet altijd een ziekte is, maar soms een toevlucht. Trump lijkt dat te hebben begrepen: de rol van de Grote Leider biedt hem beschutting tegen de leegte van de man die hij ooit was, oook rijkmaar arm van geest. Hij speelt zijn rol met religieuze overgave, en zijn volgelingen aanbidden hem alsof hij werkelijk gezalfd is. Maar wie buiten zijn hof leeft, ziet iets anders: de langzame implosie van een bewustzijn dat zijn eigen fictie niet meer van de wereld kan onderscheiden.
Ook in Pirandello’s stuk probeert men de keizer te genezen door hem te confronteren met de werkelijkheid. Maar het plan mislukt. Hendrik IV blijkt al lang te weten dat hij de waanzin speelt, en hij speelt dóór om niet te hoeven terugkeren naar het lege bestaan daarbuiten. Zo ook Trump: al weet hij donders goed dat de mythe van zijn almacht een toneelstuk is, hij kan niet meer zonder. Hij is de gevangene van zijn eigen rol geworden, omringd door figuranten die zijn waan ondersteunen met applaus en talkshows.
En zoals bij Pirandello zal ook deze tragedie onvermijdelijk eindigen in geweld. Want wanneer de illusie dreigt te bezwijken — wanneer verkiezingen, rechtszaken en tegenspraak de façade beginnen te scheuren — rest slechts één uitweg: vernietiging. De man die zichzelf tot keizer van de werkelijkheid heeft uitgeroepen, zal ten onder gaan aan de botsing tussen zijn fictie en de feiten. Zijn val zal niet op een toneel plaatsvinden, maar in de geschiedenisboeken.
Wat blijft er dan over van zijn waanzin? Was hij gek — of slechts consequenter dan de rest van ons in zijn weigering de werkelijkheid te aanvaarden? Want ook wij leven in een hof van illusies: een samenleving waarin beeld, macht en identiteit elkaar voortdurend spiegelen. Trump is daarin niet de uitzondering, maar in feite de ontmaskering.
De ware waanzin is niet zijn leugen, maar onze behoefte eraan. Wij trekken gezamenlijk het decor overeind waarin hij kon verschijnen: de paleizen van televisie met zijn eindeloze reeks talkshows als nationale babbelboxen, de kathedralen van sociale media die het theater zijn gaan vormen van wat ooit democratie mocht heten. En achter dat alles gaapt dezelfde leegte die Pirandello al zag: de afgrond van een identiteit die slechts bestaat zolang iemand haar speelt. Dat is het drama van de democratie die Trump namens ons allen ten tonele voert.
Trump is onze Hendrik IV — de man die zichzelf tot de waarheid van het volk heeft verklaard, de waanzinnige populist, en daardoor alles wat ooit waar was vernietigt.