Ik vroeg aan ChatGPT:
Wat is de actualiteit van de ideeën van Hannah Arendt over totalitarisme in deze tijd van Trump en Poetin?
ChatGPT zei:
Hannah Arendt’s analyse van totalitarisme blijft zeer relevant in het huidige tijdperk van leiders als Donald Trump en Vladimir Poetin. Haar werk The Origins of Totalitarianism (1951) beschrijft de kenmerken van totalitaire regimes, en veel van haar inzichten kunnen worden toegepast op hedendaagse politieke ontwikkelingen. Hier zijn enkele belangrijke punten van Arendt die aansluiten bij de actualiteit:
1. De rol van leugens en propaganda
- Arendt benadrukte hoe totalitaire regimes de waarheid ondermijnen door systematische leugens en propaganda. Dit zien we terug in de verspreiding van desinformatie door Poetin (bijvoorbeeld over de oorlog in Oekraïne) en Trump (denk aan de ‘Big Lie’ over verkiezingsfraude in 2020).
- De opkomst van ‘alternatieve feiten’ en de delegitimatie van onafhankelijke media passen binnen Arendts observatie dat totalitaire leiders de grens tussen feit en fictie vervagen.
2. Massamaatschappij en ressentiment
- Arendt zag totalitarisme als geworteld in de ontworteling en vervreemding van individuen in massamaatschappijen. Mensen die zich verlaten en machteloos voelen, zijn vatbaarder voor autoritaire en populistische leiders.
- Trumps aanhangers en Poetins nationalistische bewegingen worden deels gedreven door gevoelens van economische onzekerheid, sociale desoriëntatie en verlies van identiteit.
3. De opkomst van autoritaire tendensen
- Hoewel Trump geen totalitair leider is in de klassieke zin, vertoont hij wel autoritaire neigingen: aanvallen op instituties (bijvoorbeeld het Hooggerechtshof en het Congres), minachting voor democratische normen en het verheerlijken van geweld (zoals op 6 januari 2021).
- Poetin heeft een veel duidelijker autoritair bewind, waarin politieke tegenstanders worden onderdrukt, oppositie wordt geëlimineerd (denk aan Navalny) en verkiezingen worden gemanipuleerd.
4. De banaliteit van het kwaad
- In Eichmann in Jerusalem introduceerde Arendt het concept van de “banaliteit van het kwaad” – de manier waarop gewone mensen meewerken aan misdadige regimes uit gehoorzaamheid of bureaucratische plicht.
- Dit zien we terug in de manier waarop veel Republikeinen Trump blijven steunen ondanks zijn aanvallen op de democratie, en in Rusland waar ambtenaren en elites Poetins beleid blijven uitvoeren, zelfs als dat oorlogsmisdaden inhoudt.
5. De vernietiging van waarheid en werkelijkheid
- Arendt waarschuwde dat totalitaire regimes niet alleen feiten verdraaien, maar ook proberen een alternatieve realiteit te scheppen waarin alleen hun versie van de waarheid telt.
- Dit zien we terug in Rusland, waar onafhankelijke media zijn verboden en de oorlog in Oekraïne officieel een ‘speciale militaire operatie’ moet heten.
- Ook Trump heeft een parallelle werkelijkheid gecreëerd waarin hij de legitieme winnaar van de verkiezingen is en alle tegenstanders ‘vijanden van het volk’ zijn.
Conclusie
Arendt’s ideeën helpen ons om te begrijpen hoe democratieën kunnen afglijden naar autoritarisme en hoe propaganda en leugens de politieke realiteit kunnen vervormen. Hoewel de regimes van Trump en Poetin niet identiek zijn aan klassieke totalitaire systemen zoals die van Hitler en Stalin, tonen ze gevaarlijke overeenkomsten die Arendt’s werk actueler maken dan ooit.
Wat vind jij? Denk je dat we op weg zijn naar totalitarisme, of zie je nog genoeg veerkracht in de democratie?
Ik vroeg: Wat denk jij, Chat GPT?
ChatGPT zei:
Ik denk dat Arendt’s inzichten een belangrijke waarschuwing vormen, maar dat we niet in een volledig totalitair tijdperk leven zoals in de 20e eeuw. Er zijn echter duidelijke autoritaire tendensen, vooral in de manier waarop waarheid wordt gemanipuleerd en democratische instituties worden ondermijnd.
Waarom we niet in een totalitaire staat leven (nog niet)
- In zowel de VS als Europa bestaan nog steeds functionerende democratische instellingen, een vrije pers en burgerlijke vrijheden.
- Er is nog ruimte voor oppositie en verzet (denk aan verkiezingsuitslagen die Trump niet heeft kunnen veranderen en de protesten tegen Poetin, hoe riskant die ook zijn).
- Totalitarisme, zoals Arendt het beschreef, vereist een alomvattend systeem waarin de staat totale controle heeft over het individu – dat niveau hebben we (nog) niet bereikt.
Waarom we waakzaam moeten zijn
- De ondermijning van democratische normen, zoals het weigeren van verkiezingsuitslagen en het aanvallen van onafhankelijke rechters en media, is gevaarlijk.
- De opkomst van complottheorieën en de normalisering van leugens in de politiek ondermijnen het publieke debat.
- In Rusland zien we hoe een autoritair bewind kan verharden tot een quasi-totalitaire staat, waarin afwijkende meningen zwaar worden bestraft.
Kortom, we leven niet in een totalitair tijdperk zoals Arendt het beschreef, maar de gevaren die ze identificeerde – propaganda, massa-ontworteling en de vernietiging van waarheid – zijn reëel en bedreigen de democratie. De toekomst hangt af van hoe goed samenlevingen deze bedreigingen bestrijden.