Pake de postkantoorhouder
Dit is mijn pake. Ik heb hem nooit gekend. Hij heette Manus Durk Mous. Zo had ik ook moeten heten, want mijn vader heette Durk Manus Mous. Om en om – Manus Durk, Durk Manus, Manus Durk – zo ging dat vroeger bij de stamhouders. Mijn moeder wilde die naam niet en zo werd het ‘Huub’. Hubertus Johannes, want zo heet ik voluit. Mijn naam betekende dus een breuk in de traditie van de Mousen. Daar is destijds heel wat om te doen geweest, maar mijn moeder hield voet bij stuk. Gelukkig maar. De naam ‘Manus Durk’ doet me altijd een beetje denken aan ‘Manisch Depressief’. Hoe dan ook, mijn pake heeft nooit moeite met die naam gehad. De Mousen hadden iets met de PTT. Mijn vader werkte daar veertig jaar lang en mijn pake, Manus Durk, was postkantoorhouder in Bakhuizen. Hij werd geboren in Hemelum op 9 januari 1871. Na tijdig het sacrament der stervenden te hebben ontvangen is hij overleden te Bakhuizen op 30 juli 1943. Mijn vader was toen 45 jaar. Vier jaar later zou ik geboren worden in Amsterdam
Mijn Pake heeft ooit een bekende Friese spreuk bedacht: ‘Wês in sinnestriel, in oar hat der ferlet fan.’ In goed Nederlands: ‘Wees een zonnestraal… een ander heeft er behoefte aan.’ Het is een van de meest favoriete Friese tegeltjeswijsheden. In mijn familie gaat het verhaal dat Pake deze woorden ooit gezegd heeft tegen een verpleegster in het ziekenhuis. Deze heeft ze toen opgetekend en zo zijn ze een eigen leven gaan leiden. Pake had wel meer van die gevleugelde uitspraken.
Deze bijzonder gave van mijn Pake schept natuurlijk verplichtingen. Ik realiseer mij dat ik zelf ook een gevleugelde uitspraak zal moeten nalaten in die aloude Friese taal, een wijsheid die tot ver na mijn dood op een tegeltje zal kunnen voortleven en bij de VVV zal worden verkocht. ‘Geeft aan de keizer wat de keizer toekomt en aan God wat God toekomt,‘ zei Jezus tegen de Farizeeërs. Ik heb dat altijd als een mooie oproep tot verdraagzaamheid gezien. Misschien moet mijn wijsheid voor de Friezen zoiets zijn als dit:
‘Praat Frysk,mar lit in oar de frijheid van syn eigen taal.’
Enige tijd geleden werd mij een krantenknipsel toegestuurd. Het is een verhaal van een zekere ‘Master Twerda’ dat verscheen in de Balkster Courant van 14 maart 1996. Het gaat over mijn pake, de postkantoorhouder.
***
Dit is it portret fan Manus Mous, jierren oanien de postkantoarhâlder fan Bak huzen. Syn heit, Durk Ma nus Mous, wenne oan it mid delpaed, fuort njonken de bakkerij fan David van der Werf, nou Jappy van der Werf. Syn hûs wie meiiens it postkantoar. It ‘plak dêr’t doedestiis de brievenbus yn’e muorre siet is letter tichtmetsele. Dêr is lykwols net folIe drokte fan makke, dat elkenien dy’t der letter lâns kaam, koe sà dat plak der út. In jiermannich lyn is dat âlde hûs ôfbrutsen.Bihalven postkantoarhälder wie Durk Manus Mous ek win kelman. Suver in winkel fan sinkel gelyk. Suver fan alles te krijen. Boadskippen, mar ek brillen, tekstyl, ja alle soarte dingen, dêr’t mar wat oan to winnen wie.
Syn soan Manus, hjir op’e foto, doe’t er noch sa’n foege opslû pen jonge wie, reizge mei de kroade de omkriten ôf en brocht sa hiel what guod út de winkel to plak. Doe’t dy in jier of achttjin wie, waard er help post. Yn dy tiid koe er soms su ver in hiele dei underweis wêze mei it bistellen. Letter – yn 1896 – krige ér in fêste oanstelling as bisteller. Dat hat er jierren west. Yn syn trouwen noch in jier of tsien. Dat foeI yn dy tiid net tá. It wie rinne en noch ris wer rin ne. Sa hat er doe in skoft lang yn Aldegea en Nijegea (nou Ela huzen) bistelle moatten en dan oer Harich wer werom. En dan net inkeld de dyk lâns, mar soms ek einen de lannen yn.
Wy kinne ús dat nou suver net mear yntinke. En hwat er dan soms net meimeitsje koe. Sa trof er yn’e Wâlde ris in boer, dy’t gans in ein de lannen yn wenne. Suver oan’e mar ta. Ma nus Mous bliid dat er it sa moai trof. Nou koe er frij fan dat lan ge ein nei dy pleats ta. Mar de boer sei: “Dû wurdst der foar bi telle, dû bringst it ek mar top lak. Ik rin mei dy op, hwant it is nou myn tiid om nei hûs ta”. En sa gyngen se togearre it lân troch, sawhat in kilometer fier. Doe kamen se by it lêste stik lân. Doe sei de boer: “Nou kinst my de post wol jaen. “Né,” ande re Manus Mous, “ik bin der foar oansteld sels it spul toplak to bringen. Da jo sille noch efkes tiid dwaen moatte.” En sa levere hy de post oan de doar ôf.
Nei’t er in jier of tsien troud west hie, gyng er út it âlde hûs’ oan it middelpaed wei. Hy kocht doe it hûs dat er omboude ta in postkantoar. En dêr hat er doe wenne salang ’t er kantoarhâlder wie. Yn syn trouwen hat er it fytsen leard. Foar him in hiel gemak. Nou koe er folle flugger. En it sjouwen wie oer. De post kaem yn dy tiid mei de postwein fan de Winters fan Balk. Dat wie in greate wein mei slim brede hoe pen, twa hynders derfoar, dy’t fan Wâldsein oer Balk, Kippenburch, de Boegen, Aldemardum, nei Riis tasette. Nei hotel Jans, doe de herberge fan Kampen. Dêr yn’e trochreed, de hin ders hwat drinken en sa om wer what op ferhael to kommen en dan fierder oer Bakhuzen, Himmelum, Warns nei Starum ta. Sa’t ik al sei, it wie in aparte soarte wein: remmen op’e foartsjillen.
Manus Mous wie grif de earste fotograaf yn Bakhuzen. Hiel hwat doarpsgesichten út’e Súd westhoeke hat er fêstlein. Party dêrfan binne letter as aansichten forkocht. Hie wie in man mei in brede bilangstelling. In bulte dingen yn tsjerke en doarp socht er út. Sa hat er ris in lêzing hâlden, ik mien fan op in âlderjoun, dêr’t er it hie oer al de aparte fannen dy’t men yn Bakhuzen fynt en ut hokker kontreijen dy weikomme en sa. Sa woenen hy en syn freon An dries Rampion de skiednis fan de parochy ris neigean. Dêrta moasten se hiel âlde doopboe ken en sa brûke dy’t yn Ljou wert feilich en goed yn it Ryksarchyf biwarre wurde.