De spiritualiteit van Kluun

Hedonisme en spiritualiteit komen op een wonderlijke manier samen in de twee boeken die Kluun schreef over de ziekte en het sterven van zijn vrouw en de rouw die daarop volgde.

Dat schreef ik gisteren in mijn blog Reason to believe. Die twee boeken zijn romans, fictie dus. Je mag je hoofdpersoon daarom niet identificeren met de auteur. Maar toch. ‘Die laatste weken van haar leven heb ik in Komt een vrouw bij de dokter precies zo beschreven als ze gebeurd zijn,’ verklaarde Kluun in een interview in de Volkskrant. ‘Het waren de mooiste weken van ons huwelijk, er was zo veel liefde.’

Ook dat herken ik.

In De weduwnaar stelt Stijn zichzelf uiteindelijk een vraag: ‘Praat ik mezelf niet gewoon aan dat Carmen er op een of andere manier nog is, gewoon omdat ik het idee niet kan verdragen dat ze dood is?’ Dat is een vraag die uiteindelijk onbeantwoord blijft omdat er geen antwoord is. Het is ook de vraag die ik mezelf nog altijd stel na het overlijden van Marijke. Komt het geloof niet voort uit een naïeve wens die gekoesterd wordt. ‘Waar dorst is hoeft nog geen bron te zijn,’ zo stelt Camus. Maar als die dorst nu eens liefde is? Alleen de liefde is mogelijk een reden om in God te geloven, al is dat geloof nog geen bewijs van liefde.

In de rouwromans van Kluun is Stijn ongelovig en doet alles wat God verboden heeft, maar tegelijk is hij uiterst spiritueel. De dood van zijn vrouw lijkt deze spagaat te hebben vergroot. Daarmee wordt een ontwikkeling weerspiegeld die alom gaande is. Naarmate de secularisering voortschrijdt verwijderen geloof en spiritualiteit zich steeds verder van elkaar. Voor veel mensen zijn dit totaal verschillende zaken geworden. Je kunt het geloof in God verloren zijn, maar wel heel spiritueel zijn of blijven. God is gek zo heette het essay dat Kluun in 2009 schreef in het kader van de “Maand van de Spiritualiteit”.

God was voorheen een existentieel gebeuren, waarbij het ging om de ervaring van de totaliteit van leven en dood. Spiritualiteit daarentegen heeft een veel kleinere draagwijdte. Wikipedia formuleert het als volgt: ‘Het woord spiritualiteit wordt op vele manieren gebruikt en kan te maken hebben met religie of bovennatuurlijke maar de nadruk ligt op de persoonlijke innerlijke ervaring.’ Spiritualiteit is dus geïndividualiseerde religie. Het zijn de verdwaalde brokstukken van de religie waar het verweesde individu moet zien te leven na de dood van God. Anders gezegd, religie is geloof en spiritualiteit is een veredelde vorm van bijgeloof.

Maar dat onderscheid is betrekkelijk. Je kunt evengoed beweren dat geloof en spiritualiteit beide gebaseerd zijn op een wereldbeeld dat niet rationeel verklaarbaar is. De gelovige en de bijgelovige behoren voor de scepticus tot hetzelfde kamp. Anders gezegd: als je in Voodoo gelooft, kun je net zo goed in God geloven. Waarom zou het bestaan van de duivel aannemelijker zijn dan het bestaan van God? Waarom mag het kwaad wél irrationeel in de metafysica verankerd zijn, en het goede niet? Er vanuit gaande tenminste dat God goed is.

Het kwaad zou ook uit God zelf voort kunnen komen. Dat laatste was juist de afschuwelijke mogelijkheid die Kaïn onder ogen had gezien voordat hij in opstand kwam tegen God. Maar wat als de hemel leeg is? Tegen wie richt de opstand zich dan? Spiritualiteit en bijgeloof zijn de laatste bufferzones voor wat Camus de metafysische opstand heeft genoemd. Dat is een revolte waarin de mens zich keert tegen de situatie waarin hij als mens verkeert. Hij verlangt naar de eenheid van alles, maar moet zich schikken in een gebroken bestaan.

Er zit een barst in alles. De eenheid waarnaar de mens verlangt is niet mogelijk in deze wereld, waar het kwaad een noodzaak is, gerechtigheid niet bestaat en waar mensen almaar ziek worden, lijden en sterven. Het metafysisch verzet keert zich tegen alles wat zin en betekenis zou kunnen geven aan dit gebroken bestaan. In de metafysische opstand weigert de mens de dood te aanvaarden en daarmee ook de macht waardoor hem dit lot beschoren is. De metafysische opstand ontkent God en komt tegelijk tegen hem in opstand. Hoe kan dat?

Reageren is niet mogelijk.