In 1956 publiceerde Max Dendermonde een prachtige roman die tegenwoordig nauwelijks meer gelezen wordt: De wereld gaat aan vlijt ten onder. De boodschap was duidelijk. Het menselijk ras jaagt zichzelf als lemmingen over de klif. Iedereen weet het, maar niemand weet hoe je deze waanzinnige ratrace moet stoppen. Het is gekkenwerk om met zijn allen altijd maar weer naar het hoogste te streven. Zo ga je je eigen ondergang tegemoet. Wij draaien dol in een rad en komen er nooit meer uit. Hoe meer we willen ontsnappen, hoe harder we de tredmolen laten draaien. Economische groei moet, want het is goed. Maar niemand weet eigenlijk waarom dat zo is. We willen altijd vooruit. We zijn al bezig te vertrekken voordat we zijn aangekomen. De wereld draait door, almaar sneller naar grotere hoogten. Maar wat zou er gebeuren als we niet meer mee zouden doen. Gewoon even niets. Wees wie je bent. Laat de boel de boel. De wereld kan in de stront zakken.

Aan het parkeerterrein aan de Sixmastraat in Leeuwarden staat sinds enige tijd een gebouw met daarop een wonderlijke aansporing: ‘Reik zover je kunt!’ Nu heb ik dit parkeerterrein altijd al de meest troosteloze plek van Leeuwarden gevonden. Je ziet er alleen achterkanten van winkels, lelijke kantoorkolossen en geparkeerde auto’s. Als ik me ooit nog eens ga verhangen zal ik het hier doen op dit alle hoop ontnememde plein. Pleinen bestaan niet in Leeuwarden De Campo Santo in Siena is een plein, het Piazza Navona in Rome, het Places des Vosges in Parijs, voor mijn part het Vrijthof in Maastricht, maar in Leeuwarden is elk plein alleen maar leegte. Als ik al geen pleinvrees had, dan zou ik het hier krijgen. ‘Reik zover je kunt!’ Hoe verzin je het, om dat hier op de gevel van een gebouw te zetten. Hoezo ‘reik zover je kunt’? Zo hoog als de galg moet zijn? Waarom zou ik hier ver moeten reiken? Valt er iets te bereiken met al dat reiken? Misschien is het een teken dat mij ontgaat, een teken van deze tijd.

Sixmastraat Leeuwarden (foto: Google streetview)

We leven in een tijd van de optimale winstmaximalisatie, ook wat het individuele leven betreft. ‘Haal alles uit je leven’ dat is het adagium bij uitstek van deze tijd. Het leven zelf is een vorm van ‘individuele expressie’ geworden. Maar het westerse begrip ‘expressie’ is nog geen honderd jaar oud. De betekenis ervan is historisch bepaald door een extreme reactie op de gekunsteldheid en de overmatige stilering in de burgerlijke cultuur van de negentiende eeuw. Bij ‘expressie’ denken we aan het innerlijk als een ‘tabula rasa van het ongerepte individu’. Maar die tabula rasa is een fata morgana. Het individu is tegenwoordig een project, dat rationeel en functioneel wordt geëxploiteerd.

Dat is een vorm van rationaliteit die alleen op middelen en niet meer op doeleinden is gericht. Alles wordt tegenwoordig rationeel ingericht op de korte termijn, ook het individuele leven zelf. Gezondheid betekent optimaal kunnen presteren in het arbeidsproces en daarna optimaal kunnen recreëren in de vrije tijd. Dat er ook nog zoiets bestaat als geestelijke gezondheid, laat staan geestelijke volksgezondheid, dat is ver achter de horizon verdwenen. Daarvoor is immers een lange termijn perspectief nodig, een rationaliteit ook die op lange-termijn-doelen is gericht, al dan niet metafysisch geformuleerd.

Maar dat lange termijn perspectief wordt niet aangereikt met de woorden ‘Reik zover je kunt.’ De woorden klinken mij wat te pathetisch. Ze zijn over de top. Ze doen me denken aan een hit van uit de jaren zeventig. ‘Reach out, I’ll be there’ Dat soort soulmuziek is tegenwoordig cult geworden, maar de ideologie van het neokapitalisme heeft dit soort opgewonden slogans inmiddels volledig geadopteerd. Thuisgekomen ontdekte ik al googelend dat het woord ‘Reik’ in de slogan ‘Reik, zover je kunt’ staat voor de naam van een instelling op het terrein van de gezondheidszorg. Het is – zo lees ik op de site van Reik – ‘een expertise- en behandelcentrum in het Noorden voor de behandeling en begeleiding van kinderen, jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking.’

Reik zover je kunt! Het zal allemaal wel goed bedoeld zijn. Maar wat moet ik hiermee? Het zijn idiote woorden die in meest desolate omgeving van Leeuwarden op mij overkomen als het toppunt van absurditeit. Ook met een licht verstandelijke beperking moet je tegenwoordig kennelijk gaan voor het hoogste. Reik… Reik zover… Reik zover je….. Reik zover je kunt…… Reik tot je jezelf verrekt…… Dat is het… Niets kan meer normaal. Alles moet over de top. Waarom mag niemand meer zijn zoals hij is? Misschien heeft die jongere of volwassene met een licht verstandelijke beperking ons wel meer te vertellen over de wereld waarin wij leven dan wij denken dat die wereld eruit moet zien. Ik krijg steeds meer het idee dat de wereld zelf te kampen heeft met een licht verstandelijke beperking. Ik wil nergens meer naar reiken. Dat had ik ook nooit moeten doen. De wereld gaat aan vlijt ten onder.