In De Groene Amsterdammer van deze week staat een interessant interview van Kees Beekmans met Darian Leader, de auteur van het boek Wat is waanzin? dat onlangs bij de Bezige Bij is verschenen. Ik heb dit boek nog niet gelezen, maar het interview blijkt dat veel van de bevindingen van Darian Leader aansluiten bij de conclusies van het boek Tegen de tijdgeest, terugzien op een psychose. Eerder scheef Leader Het nieuwe zwart, waarin hij een ander licht deed schijnen op het fenomeen depressie. Ook dit boek kwam – evenals Tegen de tijdgeest – aan de orde in het programma VPRO Boeken van Wim Brands. Darian Leader is een aanhanger van Lacan die ook veel belang hechtte aan het aandachtig luisteren naar psychotische patiënten.

Een citaat uit het interview in De Groene:

‘Deels omdat, sinds de opkomst van medicatie op dit terrein, het voorschrijven van middelen die invloed hebben op de psyche, de eigenlijke definitie van waanzin is veranderd. Waar 
je aanvankelijk voor het kunnen diagnosticeren 
van een psychose heel zorgvuldig naar de patiënt 
moest luisteren en moest proberen te begrijpen 
hoe zijn of haar innerlijke wereld eruitzag, gingen 
medicijnen meer en meer op uiterlijke gedragingen inwerken, symptomen bestrijden. Hierdoor 
is de laatste vijftig jaar de definitie van waanzin 
zélf gereduceerd tot uiterlijke, sociaal in de gaten 
lopende gedragskenmerken, die kunnen worden 
geobserveerd en geclassificeerd, zonder naar de 
persoon zelf te hoeven luisteren en te proberen 
te begrijpen hoe hun innerlijke wereld eruit- 
ziet, welke betekenis dat gedrag voor henzelf 
heeft. Daarom wordt nu gedacht van iemand die 
oppervlakkig gezien een normaal leven leidt: die 
kan dus niet psychotisch zijn: We spreken elkaar de dag na de lezing, in een 
klein hotel aan een van de Amsterdamse grachten.’

Het interview is vooral interessant, omdat het een aantal fundamentele kwesties aan de orde stelt, zoals de onderliggende ideologie van de huidige psychiatrie, en het normatieve karakter van het psychiatrische discours. Maar ook het ontstaan van ‘het nieuwe individu’ als een autonoom handelend persoon die er primair op gericht is om zichzelf gelukkig te maken. Darian Leader pleit ervoor om gekte te zien ‘als een gewone toestand van de mens’, liever als regel dan als uitzondering en wijst ook op de vele vormen van waanzin die in de zogenaamde normaliteit verborgen liggen. Ook zijn analyse van Anders Breivik is zeer boeiend. Verder wijst hij op primaire en secundaire aspecten van de psychose  (bijvoorbeeld ‘stemmen horen’ tegenover bizar of gewelddadig gedrag) die door de huidige geestelijke gezondheidszorg als één geheel worden gezien. Terwijl de secundaire fenomenen (het psychotisch gedrag) vaak door de patiënt bedoeld is om op eigen, bizarre wijze een oplossing te vinden voor het gerezen innerlijk probleem, dat soms ook een bredere betekenis kan hebben dat het puur individuele.

Uit de geschiedenis van de psychiatrie blijkt dat er sprake is van een voortdurende golfbeweging in hoeverre psychosen verklaard kunnen worden als hersenziekte of door psychologische oorzaken. De huidige tijdgeest staat sterk in het teken van het hersenonderzoek, zodat de psychologische en existentiële inhoud van de psychose op de achtergrond dreigt te raken. Toch zijn er steeds meer aanwijzingen dat het tij aan het keren is. Gaandeweg komt er opnieuw aandacht voor de inhoud van de psychose. Op 15 juni a.s organiseert de Stichting Psychiatrie en Filosofie  (ISPS) een studiedag ver het thema  ‘Naar een nieuwe zorg voor mensen met een psychose.” Uit de aankondiging:

“De laatste decennia beweegt de aandacht van de psychiatrie zich meer in de richting van een emancipatie van de psychiatrische patiënt. Daarmee is er meer belangstelling gekomen voor de belevingswereld van mensen met psychotische verschijnselen en de psychologie van de psychose. De thema’s van psychose verwijzen naar eerdere traumatische ervaringen, zo blijkt uit steeds meer onderzoek. Bovendien lijkt in psychoses existentiële en algemeen menselijke problematiek op bijzondere, vaak onbegrepen wijze tot uitdrukking te komen. Met dit veranderend perspectief is de hulpverlening sterker georiënteerd geraakt op de innerlijke belevingswereld van mensen met psychotische verschijnselen. Deze studiedag wil deze heroriëntatie in de psychiatrie uitdrukkelijk op de voorgrond plaatsen met een presentatie van actuele, nieuwe behandelvormen die in Nederland tot stand zijn gekomen. Niet in de laatste plaats zullen ook ervaringsdeskundigen hun visie geven op hun psychotische belevingen en de behandeling die zij hebben gehad.”

Voor meer informatie zie hier.